Q. HORATIUS FLACCUS • OPERA ET COMMENTARII
CARM. ICARM. IICARM. IIICARM. IVCARM. SAEC.EP.SERM. ISERM. IIEPIST. IEPIST. IIA. P.

acronis commentarium in horatium flaccum


INITIOCARM. I • CARM. II • CARM. IIICARM. IVCARM. SAEC.EP.SERM. ISERM. IIEPIST. IEPIST. IIA. P.
  1. motum ex metello consule civicum...
  2. nullus argento color est avaris...
  3. aequam memento rebus in arduis...
  4. ne sit ancillae tibi amor pudori...
  5. nondum subacta ferre iugum valet...
  6. septimi, gadis aditure mecum et...
  7. o saepe mecum tempus in ultimum...
  8. ulla si iuris tibi peierati...
  9. non semper imbres nubibus hispidos...
  10. rectius vives, licini, neque altum...
  11. quid bellicosus cantaber et scythes...
  12. nolis longa ferae bella numantiae...
  13. ille et nefasto te posuit die...
  14. eheu fugaces, postume, postume...
  15. iam pauca aratro iugera regiae...
  16. otium divos rogat in patenti...
  17. cur me querelis exanimas tuis...
  18. non ebur neque aureum...
  19. bacchum in remotis carmina rupibus...
  20. non usitata nec tenui ferar...

carm. ii i · motum ex metello consule civicum...


[PARANETICE TETRACOLOS.] METRVM ALCAICVM DVOBVS VERSIBVS, TERTIVS IAMBICVS YPERCATALECTICVS, QVARTVS PINDARICVS. Ad Asinium PoVionem scribit consularem poeticae et rethoricae peritum, scribendarum etiam tragoediarum studio doctum, ut, qui belli ciuilis historiam inter Pompeium et Caesarem gesti scribere c<o>eperat, sciret rem se inchoasse periculosam, et in ipsa admonitione bellorum ciuilium calamitatem refert a Lentuli et Marcelli consulatu c<o>eptam, quam altius repetit, idest a Marcello ([leg.] Metello [cum Porph.]) Celere et Afranio consulibus.


1. motum ex metello c. c. Ex Metello ideo, quia Sillae fuit collega. Ciuicum autem pro ciuili; ueteres enim sicut hosticum pro hostili, ita ciuicum pro ciuili dixerunt.

2. bellique causas. Eo quod Caesari triumphus negatus bellum fecerit.

3. ludumque p. Quae ludibrio habet res humanas.

3. grauesque p. a. Quia nec perpetuae fuerant et reipublicae graues, ut Lucanus (I 98. 99): Temporis angusti mansit concordia discors // Paxque fuit non sponte ducum. Crassus enim amicitiarum foedus ad tempus tenebat, quo mortuo Antonius, Augustus et Lepidus facto Pompeio imperatore conlisi sunt. Graues autem aut pernitiosas aut infidas.

5. nondum expiatis u. c. Idest de quibus nondum loti cruores sint, quo uelut expiarentur [diluto]. Vult ergo intellegi adhuc in manibus esse arma ciuilia nec, sicut solebat bello <transacto>, uncta reposita.

6. periculos<a>e. Periculum inferentis. (TV Aleae (pj In militia igitur alea ludebatur, ne exer-citus otio torperet. Quia autem periculos<a>e addidit, fraudem et liuorem ludo illo prodeuntem respexit. ale<a>e. Vt † Cogit alea belli.

7. per ignes suppositos c. d. Allegoricos dicit sicut ignem cinere opertum, ita adhuc odia belli ciuilis sub specie pacis latere nec tutum esse per historiae ueritatem offendi animos eorum, qui gesserunt.

9. seuerae. Tristis. mvsa trag<o>ediae d. t. Vt deposito tragico stilo [(sim. Porph.)] Pollio cautius c<o>epta describeret; uno enim tempore et tragoediam et historiam scribebat, idest non cantetur edita a te in theatris tragoedia, dum occuparis historia actus publicos referendo.

12. cecropio coturno. Atheniensi. Thespis enim aput Athenas primus tragoediam <inuenit. Coturnum autem tragoediam a> frequenti[us] dixit usu coturnorum, ut (Verg. ecl. 8, 10): Sola Sophocleo t. c. d. c.

13. insigne m<a>estis p. r. Fuit enim et causidicus Pollio et defensionem reis frequenter inpendit.

14. et consulenti p. c. Hoc est: curiae das expetenti a te consilium.

15. cui laurus <a>e. h. Laurum hic pro uictoria posuit: Salonas enim Pollio Dalmatiarum ceperat ciuitatem [(cons. Porph.),] unde et filium suum, eo quod natus ibi erat, Saloninum appellauit, quamuis laurus et poetae conueniat; nam et carmina faciebat. Vergilius (ecl. 3, 86): Pollio et ipse facit noua carmina.

17. iam nunc minaci m. c. p. a. Laus relatoris, tamquam haec, quae scriberet, ita commendaret, ut se auditor crederet interesse.

19. fugaces. Aut ueloces [(ex Porph.)] aut splendorem pauescentes armorum.

20. equitumque uultus. Vt etiam homines terreret fulgor exercitus.

21. audire uideor. Idest uidetur mihi, ut audiam. videor dvces. Aut ipsos contionantes duces aut referentem de ducibus Pollionem.

22. non indecoro puluere. Glorioso puluere bellico sordentes.

23. terrarum subacta. Hoc est: a Caesare.

24. atrocem animum c. Atrocem constantem. Porcius enim Cato aput Vticam elegit potius interire, quam in hostium potestatem ueniret.

25. Ordo est: Iuno et quisquis deorum amicior Afris impotens cesserat inulta tellure, rettulit inferias Iugurthae nepotes uictorum.

10. iuno et deorum quisquis a. Tamquam ciuilia bella, quae postea gesta sunt in Africa ad uindictam Africae superatae, Iunonis ira uel deorum fecerit commoueri.

27. uictorum nepotes. Romanorum, qui Carthaginem uicerant.

28. rettulit inferias iugurthae. Hannibalem intellegi uoluit in commemoratione Iugurthae, aut certe quia in Africa multi Pompeiani tempore belli ciuilis occisi sunt.

29. quis non latino s. p. Romanorum sanguine uel sepulcris repletus; ut Lucanus (V 266. 267): Totoque exercitus orbe // Te uincente perit.

31. auditumque medis. Pro cladis magnitudine dicit bella ciuilia etiam Persis audita, ut Vergilius (Aen. VII 224—226): Europae atque Asiae fatis concurrerit orbis, // Audiit et siquem tellus extrema refuso // Submouet Oceano. (ËÃàÓ

32. hesperiae sonitum ruinae. Vt est (Verg. Aen. I 460): Quae regio in terris nostri non plena laboris?

33. qui gurges. Gurgitem pro mari dixit, ut (Verg. Aen. I 118): Apparent rari nantes in gurgite uasto.

34. quod mare dauniae. Dauniae Apuliae a Dauno, sed per Apuliam omnis Italia accipienda est [(cons. Porph.),] in qua sanguis fusus est Romanorum, uel quia per Adriaticum mare de Brundisio Caesar profectus est Pompeium sequens, ut Lucanus (V 374): Brundisium decumis iubet hanc attingere castris.

35. decolorauere. A proprio colore mutauere/ non decoloravere c<a>edes. Vt Lucanus (II 713): Tum primum rubuit ciuili sanguine Nereus.

36. quae caret ora. Pars regionis aut terrae.

37. sed ne relictis musa pro. i. Idest necum lirico carmini aptiores ioci sint, inprobe faciat Musa, si lugubria misceat. Ordo est: sed tu, Musa procax, ne relictis iocis re-tractes munera neniae Ceae: quaere mecum sub Dioneo antro modos leuiore plectro. procax. Petulans.

38. tractes munera neniae. Nenia carmen lugubre quod mortuis dicebatur, quod nunc Graece epitaphion appellatur, quod Simonides, Graecus poeta lyricus, primus instituit a Cea insula oriundo: unde et Ceae neniae posuit [(cons. Porph.),] de qua Vergilius (georg. I 14): Cui pinguia Ceae.

40. quaere modos. Carmina.

carm. ii ii · nullus argento color est avaris...


METRVM SAPPHICVM ENDECASILLABVM.


1. nullus argento color est auaris. Sallustium Crispum alloquitur historiographum, equitem Romanum, Augusti amicum, libertatem (leg. liberalitatem) et magnificentiam animi eius describens. Argentum autem pro pecunia abdita in thesauris dixit. Sensus autem hic est: diuitiarum splendorem nullum esse, nisi honeste in usum fuerint [(ex Porph.);] auaris autem recondendo crescat sola cupiditas, ut Iuuenalis (14, 139): Crescit amor nummi, quantum ipsa pecunia creuit. Vnde et hydropi morbo comparauit hoc uitium, quod nimietate sitis et potus desiderio crescente <a>egritudine interius augetur. avaris. Auarae enim terrae dicuntur, cum id in se recipiunt, quod non ampliato reddunt fenore .

2. inimice lamnae. Lamnam pro infabricata et rudi materia argenti posuit, quae obscuratur ab auaris celata, et uult intellegi Sallustium non occultare diuitias.

3. nisi temperato. Temperato usu, moderato, ne crederetur prohibendo auaritiam suadere luxuriam.

5. uiuet extento p. e. Idest in perpetuum, ut (Verg. Aen. XII 235): Viuusque per ora feretur. Proculeium enim equitem Romanum laudat, amicum Augusti, qui pius sic erga fratres suos Scipionem et Murenam fuit, ut cum spoliatis bello ciuili patrimonium suum ex integro diuideret, quod cum eis iam ante diuiserat.

6. animi paterni. Qui paternum fratribus inpenderat amorem.

7. illum aget. Idest ducet per notitias omnium.

8. fama superstes. Quod boni facti fama perpetua sit nec pinna eius, hoc est uolatus, ad posteros solui possit. Volare enim famam etiam Vergilius ponit, ut (Aen. III 121): Fama uolat pulsum regnis cessisse paternis.

9. latius regnes a. d. Latius, inquit, regnas cupiditatem uincendo, quam si per uniuersum orbem possessiones extendas [(cf. Porph.).] Gades autem oppidum est in Hispania a Poenis conditum [(ex Porph.).] Aut quia in parte Africae ponitur, quidquid freto aut Gadibus separatur, ideo utrumque Poenum dixit locis diuisum, uel certe quia Carthago et in Hispania est, quam Spartariam uocant.

11. uterque p. Idest et orientalis et occidentalis Africanus.

13. indulgens sibi. Indulgens inpendens, ut (Verg. Aen. VIIII 165): 6 Indulgent uino et uertunt crateras aenos. dyrvs ydrops. Pernitiosus. ‘Hydrops’ subcutaneus [est] morbus de uitio uesicae natus cum anhelitu fetido et inflatione turgente. Est autem hydropico proprium, ut quarto amplius bibit, tanto amplius sitiat.

14. morbi. Sitis.

15. et aquosus albo. Albo pallenti [(cons. Porph.),] ut Persius (3, 98): Turgidus hic epulis atque albo uentre lauatur. Diffusus enim umor omne inficit corpus. Sensus ergo est: sicut sitis nisi aegritudine uicta non pellitur, ita auaritia et cupiditas non satiatur, nisi ante animo in sanitatem continentiae reuocato.

17. redditum cyri s. p. Cyrus qui primus regnauit in Perside. solio prahaten. Phraates rex Persarum, Cyri filius; hic a parentibus destitutus regno pulsus est; a Bragmanis, philosophis Indorum, susceptus et educatus est. Postea regno redditus magno iustitiae et continentiae documento gessit imperium. Alii [(cf. Porph.)] dicunt ei ab Antonio ademptum imperium et per Augustum postea restitutum. Vult ergo ostendere non, sicut uulgus putat, beatam uitam regnum aut diuitias facere, sed sapientiam.

18. dissidens p. Discrepans uirtus nec habens aliquid cum insipientibus et plebe commune. Ordo est: uirtus beatorum [idest sapientia quae non est apud plebem] dissidens numero plebis eximit Phraaten redditum solio Cyri et regnum et tutum diadema deferens uni et propriam laurum dedocet populum uti falsis uocibus, quisquis scilicet spectat ingentis aceruos inretorto oculo; nam quasi superiora exponendo haec dicit. Ordo est: Prahaten eximit numero beatorum uirtus dissidens plebi idest sapientia qu<a>e non est apud plebem. Sensus est: Prahate<s>, qui in regnum Persarum constitutus est, non est in numero beatorum, sicut uulgus putat; nec enim regnum aut diuitiae beatos faciunt. beatorvm. Sapientium.

19. eximit uirtus. Sapientia, quae non est aput plebem.

20. dedocet uti. Dedocere cupit, desuescit, idest aut dissuadere populo beatum dicere eum, qui diuitiis utitur [(cons. Porph.),] aut certe loqui falsum pro hoc, quod factione eiectus Phraates regno sit.

21. uocibus. Opinionibus. diadema tvtvm. Subiectorum dilectione.

22. propriamque laurum. Pro laurea, hoc est pro speciali gloria, quae non uirtuti exercitus, sed prudenti[s] continentiae perpetua debetur.

23. oculo inretorto. [Idest] inflexo a iustitia uel a continentia oculo ad cupiditatem.

24. spectat aceruos. Pecuniae cumulos, ut Vergilius (Aen, IIII 402): Ingentem formicae farris aceruum.

carm. ii iii · aequam memento rebus in arduis...


METRVM III DVOBVS ALCAICVM, TERTIVS NOVENARIVS, QVARTVS IAMBICVS (leg. PINDARICVS). Metrum duobus uersibus Alcaicum, tertius iambicus, quartus Pindaricus.


1. aequam memento r. i. a. Aequalem, inmutabilem. memento s. m. Idest habeas moderationis propositum semper in animo. rebvs in ardvis. Vt in aduersis talis sis, qualis in prosperis.

3. ab insolenti l. Inmoderate laetam siue inconsuetam.

4. moriture delli. Moriundum enim est, seu tenax seu largus uixeris.

6. in remoto gramine. In secreto loco.

7. reclinatum bearis. ‘Reclinatum’ in bibendo resupinum et soluto a curis animo beatum feceris.

8. interiore nota falerni. In interiori enim uina seruanda reponuntur, quibus ad uetustatis indicium et tempus, quo conduntur, adscribitur.

9. quo pinus ingens. Quae magnitudine sua amoenitatem potantibus praestet. albaqve popvlvs. Interiora enim populi folia alba sunt, ut (Verg. Aen.VIII 276): Bicolor cum populus umbra.

10. umbram hospitalem. Idest refugium propter aestum epulantibus genialiter praestans. consociare amant. Condensare et opacam facere.

11. quid obliquo l. Flexuoso.

12. limpha fugax. Cita et celer. trepidare rivo. Festinare, ut (Verg.Am. VIIII 114): Ne trepidate meas, Teucri, defendere naues.

13. huc uina et ungenta. Hoc est: huc ad nemora et pinus instrumenta conuiuii et uoluptatum parentur. et nimivm brevis. Genitiuus est. Breuis autem cito transeuntis et temporalis, ut ipse superius (I 36, 16): Et breue lilium.

15. dum res. Hoc est: patrimonium. et aetas. Hoc est: iuuentas apta laetitiae.

16. pila trium patiuntur atra. Quae mortis admoneant et minentur; ideo et atra, ut Vergilius (Aen. 26 X 814. 815): Extremaque Lauso // Parcae fila legunt.

17. coemptis. Comparatis. saltibvs et domo. Omnibus diuitiis et amoenitate, nisi in usu sint, carendum morte dicit, ut Iuuenalis (10, 171. 172): Dum tamen a figulis munitam intrauerit urbem, // Sarcophago contentus erit.. et Terentius (hecyr. III 5, 11): Vixit, dum uixit, bene.

19. exstructis. Compositis, ut (Verg. Aen. VIIII 10 325. 326): Qui forte tapetibus altis Extructus.

19. <extructis> in altum diuitiis. Mari iactis operibus et extructis in altum aedificiis.

20. potietur heres. Conclusio sensus: cum diuitiis usus non fueris tuis, relictis heres utetur.

21. diuesne prisco natus. Nihil interest post mortem, utrum diues et generosus sis an pauper et humilis genere. ab inacho. Inachum [autem] pro nobilitate generis posuit. Rex enim Argiuorum Inachus nobilissimus fuit, a quo et fluuius, quia in ipso mortuus est, nomen accepit. Vnde et Vergilius pro nobilitate (Aen. IIII 371. 372): Et Turno, si prima domus repetetur origo, // Inachus Acrisiusque pater.. et Iuuenalis (8, 134): De quocumque uoles proauum tibi sumito.

23. sub dio moreris. Supra enim inter diuitias et domum dixerat; ideo hic sub dio posuit pauperis mansionem.

24. nil miserantis. Inplacabilis. miserantis orci. Vt (Verg. georg. IIII 489): Ignoscenda quidem, scirent si ignoscere Manes.

25. omnes eodem cogimur. Compellimur, colligimur, ut (Verg. eel. 3, 20): Tityre, coge pecus.

26. uersatur u<r>na. Aut ubi fatum et conditio uitae uersatur, aut urna, ubi cineres colligebantur, ut Lucanus (VIIII 68): Numquam plenas plangemus ad urnas? Hic autem poetice per urnam quasi sorte ad mortem ductos rapi dixit [(cons. Porph.),] ut Vergilius (Aen. VI 432): Quaesitor Minos urnam mouet.

27. sors exitura. Ideo sortem, quia urnam dixerat. Cymbae uidelicet inpositura est nos sors, ut in aeternum dirigat exilium.

28. cumbae. Naui Carontis.

carm. ii iv · ne sit ancillae tibi amor pudori...


[PROTREPTICE TETRACOLOS.] METRVM SA<P>PHICVM ENDECASYLLABVM.


1. ne sit ancillae tibi amor pudori. Adserit hac ode ancillae amorem domino erubescendum non esse [(cons. Porph.),] et ducum ponit exempla, quibus turpitudini datum non sit in amorem trahi forma captarum. 2. XANTHIA. Aut cognomen est aut praenomen. privs insolentem. Factorum suorum et uictoriae superbia elatum, ut ipse superius (carm. I 16, 21): Exercitus insolens.

3. serua briseis. Iure belli ancilla, ut (Verg. Aen. V 284): Olli serua datur. niveo colore. Digna amari pulchritudine, ut (Verg. eel. 5, 89): Erat turn dignus amari.

4. mouit achillem. Innata enim uoluptate animus mouetur, et proprie motus libidinis est.

5. mouit aiacem telamone natum. Ideo Telamone natum, quia fuit alius Oilei filius, de quo Vergilius (Aen. I 41): Et furias Aiacis Oili.

6. forma captiuae. Specialiter forma pro pulchritudine ponitur, ut (Verg. Aen. VIII. 393): Formae conscia coniunx.

7. arsit atrides medio i. t. Aut in medio belli tempore aut in medio ipso bello uacuum illi fuisse etiam in periculis amare. Quod tamen ad enphasin posuit, cum animus spe triumphi ad alium amorem incendi non posset.

8. uirgine capta. Aut Briseidem dicit, aut Crisen ([leg.] Crisae) sacerdotis filiam; sed magis Cassandra intellegitur, quae habuit sorte Agamemnonem dominum.

10. thessalo uictore. Poterat intellegi Pyrro, qui excidio interfuit Troiae; sed quia subdidit ‘ademptus Hector’, Achillem significat.

11. fessis. Scilicet longo bello. tradidit fessis. Veluti morte Hectoris Troia sit tradita. leviora tolli. Inbecilliora, ut (Verg. Aen. VIIII 155): Decimum quos distulit Hector in annum.

13. generum beati. Beatos nobiles dixit; neque enim beati esse poterant, quorum erat filia captiua. Phillis enim capta fuit.

16. m<a>eret iniquos. Quod ei nihil profuerint, ut seruitutem uitaret. m<a>eret. Tristis est recordatione generis sui, ut (Verg. georg. IIII 511): Qualis populea m<a>erens Philomela sub umbra.

19. sic lucro auersam. Abhorrentem fraudem et pecuniam, ut (Verg. Aen. II 170): Auersa deae mens. potvisse nasci. Vt parentum merita ex habitu et moribus colligat, sicut Vergilius (Aen. IIII 11. 12): Quem sese ore ferens! quam forti pectore et armis! // Credo equidem, nec uana fides, genus esse deorum.

20. matre pudenda. Erubescenda, ut Vergilius & (Aen. XI 55. 56): Pudendis Vulneribus pulsum aspicies.

22. integer laudo. Castus, et qui aut securus pulchritudinem laudat corporis, quia animi ante laudauit, aut certe de quo iam aetas nihil obscenum faceret suspicari.

23. cuius octauum trepidauit. Festinauit, ut Vergilius (Aen. VIIII 114): Ne trepidate meas, Teucri, defendere naues. Octauum autem lustrum quadraginta annos dixit; quinquenniis enim uoluit significare aetatem, ut Vergilius (Aen. I 283): Veniet lustris labentibus aetas.

carm. ii v · nondum subacta ferre iugum valet...


METRVM DVOBVS VERSIBVS ALCAICVM, TERTIVS IAMBICVS VT SVPRA, QVARTVS PINDARICVS.


1. nondum subacta ferre iugum ualet. Incertum est, quem adloquatur hac ode, utrum amicorum aliquem an semet ipsum; agit tamen, ut reuocet intemperatam mentem a cupiditate et desiderio uirginis inmaturae. Quam comparat per allegoriam iuuencae, et a translatione incipit dicendo iugum eam coniunctionis ferre non posse nec tauri tolerare pondus, ut designatione pecudis inhabilem monstraret uiro, significans ita eam nullo adhuc aetatis calore sollicitari, ut soli esset ludo dedita.

2. munia. Obsequia lege debita, quod uult intellegi de [non] inplendo uxoris officio.

3. aequare. Pari affectu ferre, ut (Verg. Aen. VI 474): Aequatque Sicheus amorem.

5. circa uirentes. Idest circa ludos tantum; non adhuc nubilem sapit conpensare aetatem. Ordo est: nunc est animus tuae iuuencae solantis grauem aestum fluuiis circa uirentes campos; nunc est animus tuae iuuencae ludere cum uitulis in udo salicto.

7. solantis. Recreantis, ut (Verg. Aen. VII 495): Ripaque aestus uiridante leuaret. vdo. Aquoso et apto salicibus.

8. ludere cum u. Vitulos pro pueris posuit.

9. pr<a>egestientis. Praepropere festinantis.

10. immitis uuae. Inmaturae. lividos r. Maturos.

11. distinguet autumnus. Per autumni tempus et uindemiae ad colligendum aptae translationem maturitatem expectandum demonstrat aetatis.

13. iam te sequetur. Idest non est longum expectare aptam puellae aetatem et ad consentiendum faciliorem. cvrrit enim ferox. Adolescentia autem prona et labilis est in multis, idcirco ferox dixit, aut quae ferre ualeat uirum.

15. apponet annos. Annos pro uiribus et aetatis flore dixit, tamquam illi per senium minuerentur, illi augerentur.

17. delecta. Amabilis omnibus.

17. non pholoe fugax n. c. Pholoes et Chloris nomina pro exemplo posuit, quae dum ante uiros uitassent, postea obscenarum uitam elegere mulierum.

18. albo. Candido.

19. pura luna. Habens in sereno integrum lumen, ut Vergilius (Aen. VII 9): Splendet tremulo sub lumine pontus.

20. gnidiusue giges. Nomen pueri pulchri de Gnido insula Veneri dicata, ut et ipse superius (carm. I 30, 1): O Venus regina Gnidi Paphique. Huius pueri et<iam Ouidius> formam laudat in carmine suo.

22. sagaces. Sollicite inquirentes. hospites. Aduenientes, qui sexum ex familiaritate non nossent.

24. ambiguo. Dubio.

carm. ii vi · septimi, gadis aditure mecum et...


METRVM SAPPHICVM.


1. septimi gades À. Ì. Septimium equitem Romanum, amicum et commilitonem suum, hac ode alloquitur, cui se tanta gratiae necessitudine fatetur adstrictum, ut, si uelit, ad ultimas mundi nationes ire se cum eo posse promittat. Hortatur tamen, ut gratissima sibi loca eligat Tiburis et Tarenti, quorum et amoenitatem laudat. septimi gades. Insulae sunt Hispaniae in ultima parte Oceani.

2. cantabrum indoctum i. f. n. Gens Hispaniae siue [(sec. Porph.)] Galliae necdum a Romanis uicta, de qua Lucanus (VI 258. 259): Vel si tibi terga dedisset // Cantaber. Hanc Augustus postea superauit.

3. barbaras. Inhospitales propter incertum maris. mavra [semper]. Pro Africana, quia utraque Libia dicitur.

5. tibur argeo c. Idest a Graecis conditum, ut (Verg. Aen. VII. 672): Argiua iuuentus.

7. sit modus lasso. Modum finem dixit laborum [(cons. Porph.),] ut eadem domo et senectam ageret et uitam finiret.

9. unde. A quo, idest a Tibure.

10. pellitis ouibus galesi. Galesus fluuius est iuxta Tarentum [(cons. Porph.),] ubi pro pasturae copia uel dulcedine maiores ouibus lanae sunt, de quo Vergilius (georg. IIII 126): Qua niger humectat flauentia culta Galesus.

11. regnata. Participium est sine uerbi substantia ut Vergilius (Aen. III 14): Regnata Licurgo.

12. rura palantho. Palanthus Lacedemonius fuit eiectus patria hac culpa, quod absentibus Lacedemoniis filiae eorum ex seruis grauidatae ediderant; postea reuersi patres tali culpa genitos expulerunt, quorum dux Palanthus fuit, qui Tarentinam condidit ciuitatem, ut fertur octauus ab Hercule.

13. Ordo est: ille angulus ridet mihi praeter omnes subaudis ‘angulos terraium’.

14. <angulus>. Pro loco angulum posuit. ridet. Voluptuosus est.

20. himeto. [Hymetus] mons Atticae regionis melle abundans [(cons. Porph.).] Laudat autem Apuliam et Calabriam prouincias, in qua et Tarentum situm est, cuius se amoenitate et deliciis delectari dicit; nam et melle et oliuetis praecellunt, hiemes quoque apriciores habent.

16. bacca. Pro oliua. venafro. Venafrum ciuitas Samnii oleis abundans.

17. uer ubi longum. Vergilius (georg. II 149): Hic uer perpetuum atque alienis mensibus aestas. tepidasqve praebet. Idest sine frigoris nimietate.

20. <minimum> inuidet uuis. Hoc est: non est inpar uuis Falernis. Inuidere enim sibimet solent inpares uirtute. Hie autem, idest Aulon, quia inpar non est, ideo dicitur non inuidere.

21. ille te mecum locus et b. p. a. Eleganter se cum Septimio et in laudatis locis optat uiuere, et eum habere superstitem, defunctoque sibi iusta persoluere.

22. Ordo est: ibi sparges tu calentem fauillam uatis amici debita lacrima, idest naturali aut debita propter amicitiam.

23. debita sparges l. Antiquorum mos erat mortuorum cadauera concremare; ideo defuncti fauillam dixit, ut est (Verg. Aen. VI 227): Et bibulam lauere fauillam.

carm. ii vii · o saepe mecum tempus in ultimum...


[ROSPHONETICE TETRACOLOS METRVM ALCAICVM IN DVOB<VS> VERSIBVS, TERTIVS NOVENARIVS, QVARTVS PINDARICVS.] METRVM DVOBVS VERSIBVS ALCAICVM, TERTIVS IAMBICVS VT SVPRA, QVARTVS PINDARICVS.


1. o s<a>epe mecum tempus in ultimum. Ad Pompeium Varum scribit gaudens eius in patriam reditum, quem commilitonem sibi in castris Bruti et Cassi fuisse commemorat [(cons. Porph.)] et belli ciuilis euasisse pericula Augusto uictore, qua gratia liberius se conuiuium exhibere promittit. tempvs in vltimvm. Periculosum.

3. quis te redonauit. Reddidit, redire fecit in patriam. qviritem. Romanum; notandum tamen, quia singularem numerum posuit, cum pluraliter dicantur.

4. italoqu[a]e c<a>elo. Caelum pro Itala regione posuit.

5. Ordo est: o Pompi, prime meorum sodalium, s<a>epe deducte mecum in ultimum tempus Bruto duce militiae, quis redonauit te Quiritem diis patriis et Italo caelo? pompi meorvm prime s. Praecipue, idest cuius amor ante omnes sit.

6. cum quo morantem s<a>epe diem m. Morantem pro longo dixit, hoc est: <a>estiuo, qui quasi cum mora spatium suum decurrat.

7. fregi coronatus. Aut consumpsi aut [(sec. Porph.),] diuisi, ut a sexta hora significet saepe epulatos; mero uero uel datiuus uel ablatiuus casus bene accipiatur [(cons. Porph.).] nitentes. Vnguentis splendidos.

8. malobathro s. Genus unguenti [est].

9. tecum philippos. Macedoniae campos; aut ciuitas, ubi ab Augusto Brutus uictus occubuit [(cons. Porph.);] unde et Lucanus (I 694): Video iam, Phoebe, Philippos.

10. non bene relicta parmula. Parmula scuto, non bene relicta, quia anna in fugam uersi proiecerant.

11. cum fracta uirtus et minaces. Cassium et Brutum significat, qui de uirtute se iactare consueuerant [(ex Porph.),] aut certe milites eorum.

12. turpe solum. Aut cruentum aut quo prostrati turpiter precarentur.

13. mercurius celer. Iucunde dixit se a Mercurio liberatum, uel quod ostenderet se furtim fugisse et celerem ostenderet fugam [(ex Porph.),] uel quod poetae ad Mercurium pertinere dicuntur.

14. sustulit aere. Nebula, ut (Verg. Aen. V 810): Nube caua eripiam.. et per hoc fugae latebras tutiores ostendit.

15. resorbens. Metaphora a Charibdi, qua cum impetu quodam significet mentis et furore correptum ad Bruti partes reuersum.

17. obligatam redde ioui dapem. Idest promissum ac debitum redde conuiuium [(cons. Porph.).] Et sciendum ‘dapem’ singulari numero declinatum.

19. depone sub lauru m. Vt est illud Vergilii (eel 1, 79): Hic tamen hac mecum poteras requiescere nocte.. uel certe sub Augusti uictoria, aut tamquam poeta inuitat amicum sub suo carmine.

20. cadis tibi d. Vasis uinariis ad eius quasi reditum reseruatis, ut (Verg. Aen. I 195): Vina bonus quae deinde cadis onerarat Acestes.

21. obliuioso massico. Hoc est uino, quo curae pelluntur et labor in obliuionem uenit [(sim. Porph.).] Massicum uero pro Campano posuit.

22. ciboria exple. Aut Alexandrina poma, quae habent similia colocasiis folia, in quorum similitudinem facta pocula eodem nomine appellantur [(ex Porph.),] aut certe pro cibis posuit, tamquam cibum poculis conpensaret. fvnde capacivs v. d. c. Hoc est: largius utere odoribus.

23. de conchis. Echinis [concharum]. Conchis echinorum. qvis vdo. ‘Quis’ interrogatiuum est, sed cum exhortatione dicitur. ‘Vdo’ uero apio uiridi, uel quod in locis aquosis nascitur [(ex Porph.).] Corona enim apii ebrietatem dicitur prohibere, ut est (Verg. ecl. 6, 68): Atque apio crinis ornatus amaro.

24. deproperare. Festinanter afferre.

25. quem uenus arbitrum d. b. Archiposiam significat et tesserarum iactu datum in bibendo primatum. Venerius autem iactus latissimus dicebatur, qui habebat tricenarium numerum.

26. non ego sanius. Non leuius.

27. edoniis. Thracibus Bacchis.

28. furere. Aut ebrium esse aut certe saltare.

carm. ii viii · ulla si iuris tibi peierati...


METRVM SAPPHICVM, QVARTVS DIPODIA.


1. ulla si iuris tibi peierati. Scaenicum principium in Varinen meretricem. Intellegitur enim per hanc inuectionem aliquos praecessisse sermones, quibus noctem sibi eadem Varine iure iurando promiserit, dehinc, postquam fefellit, in haec uerba poetam uelut amantem erupisse [(cons. Porph.).] Vt enim dicitur iuris iurati, ita posuit ‘iuris peierati’, quod nulla fallens poena perculsa sit.

3. dente si nigro f. Maior enim poena [est] mere-trici, si ob culpam corporis deformitate puniatur.

5. crederem. Aut ‘tibi’ subauditur ‘iuranti’ aut deos uindices esse periurii. obligasti. Deuouisti non inplendo promissa; e contrario enim solui uota dicuntur.

7. pulcrior multo. Auctio est data auctioni. ivvenvmqve prodis p. c. Amatorum multitudinem significat dicens eam periuriis fieri pulchriorem.

9. expedit matris c. o. Idest prope est, ut putem, dum uideam non puniri periuria, in contrarium religionis ac pietatis uerti rationem. Hanc enim uult uideri sacrilegio promeritam deorum fauorem. opertos. Sepultura tectos.

10. toto taciturna noctis. Clarae, siue secretae et silentis, ut (Verg. Aen. II 255): Tacitae per amica silentia lunae.. et (Aen. III 515): Tacito labentia caelo.

11. signa cum caelo. Ac si diceret: omnem mundi maiestatem in sacramenta uocare. gelidaqve divos. Vt Vergilius (Aen. IIII 385): Et cum frigida mors.

13. uenus ipsa r. Aut perfidiae amoris cum risu indulgens, aut quia Nimphae ad ignoscendum faciles sunt, ut (Verg. ecl. 3, 9): Faciles Nimphae risere sacello [(ex Porph.).] Comites enim Veneris sunt, ad quam pertinent meretrices.

14. simplices nimphae. Idest non iracundae, sed exorabiles. fervs et cvpido. Numen Cupidinis demonstrat inmite et inplacabile, et quod ignoscere nesciret, nisi uoluntatem et iudicium Veneris sequeretur; ut Vergilius (Aen. I 695): Iamque ibat dicto parens et dona Cupido.

15. semper ardentes acuens. Aut semper ardentes aut semper acuens.

16. cot[a]e cruenta. Non ipsa cruenta cote, sed in qua acuit, ut occidat; inmoderatus enim amor maturat exitium. Haec cos, huius cotis declinatur.

17. adde. Adiunge his quae creuerunt tibi ex periurio. tibi crescit. Tuae prostitutioni. tibi crescit omnis. Idest subinde crescentes amatores.

18. seruitus c. n. Idest semper adiunguntur tibi noui, nec priores relinqunt te, quamuis relinquendam minentur.

19. tectum. Lupanar.

20. saepe minati. Vim amoris expressit, ut, quod a seruis fieri consueuit, hoc amatoribus non liceat, dum contempti se deserturos minentur, et sic noui ueniant, ut non abscedant priores.

21. iuuencis. Filiis iuuenibus.

22. te senes parci. Propter dilapidationem patrimonii, quae meretricum incitamentis s<a>epe contingit. miseraeqve nvper. [Timore repudii.] Maior enim in recenti caritate dolor est sollicitati coniugis, maior uis meretricis animum affectione occupatum uicisse.

24. aura maritos. Aut facilitas, qua in amorem trahuntur, aut unguentorum odor, ut ipse superius (c. I 5, 11. 12): Aurae // Fallacis.

carm. ii ix · non semper imbres nubibus hispidos...


[PARAMISTICE TETRACOLOS.] METRVM DVOBVS VERSIBVS ALCAICVM, TEBTIVS IAMBICVS, VT SVPRA; QVARTVS PINDARICVS.


1. non semper imbres nubibus hyspidos. Valgium hac ode consularem alloquitur amicum suum, quem consolatur Mystis pueri delicati sui mortem grauiter ferentem [(ex Porph.),] indicans mala hominibus non esse continua. hispidos. Sentuosos.

2. caspium. Scythicum.

3. inaequales. Iniquae.

4. usque. Ac si diceret: semper.

5. stat glacies iners. Aut quae cursum gelata non habet, aut quae nimietate frigoris pigros efficiat.

7. querceta. Vt pineta et esculeta, sic et querqueta posuit.

8. et foliis uiduantur orni. Non semper foliis uiduantur arbores, hoc est: dum in omnibus uices sint temporum, continuare luctum Valgium non debere.

9. tu semper urges. Instanter et indesinenter fles. flebilibvs modis. Quia poeta erat Valgius, et m<a>erorem suum luctuosis carminibus solabatur.

10. ademptum. Tamquam non mortuum fleret, sed solatio suo ademptum. nec tibi vespero. Eodem Hespero. Idem enim Hesper, qui et Lucifer dicitur .

12. fugiente solem. Subaud. ‘Vespero’, ut duo eum tempora tenere monstraret.

13. ter <a>euo punctus a. Idest Nestor, qui nonaginta annis hoc est tribus aetatibus uixisse firmatur; unam enim aetatem triginta annos ponebant. Non ergo eum dicit omni uita sua Antilochum filium fleuisse.

15. inpubem troilon. Troilus Priami filius aetate inpar congressus Achilli, de quo Vergilius (Aen. I 474. 475): Parte alia fugiens amissis Troilus armis // Infelix puer atque inpar congressus Achilli.. tamquam nec ipse a parentibus continue fletus sit.

17. desine mollium. Quasi feminarum, quae nimium teneri affectus sint; et desine querellarum pro desine queri [(ex Porph.);] figura ypallage.

18. et pottus noua cantemus. Tamquam si diceret: melius remoto luctu Caesaris facta cantemus.

20. rigidum. Frigidum. niphatem. Scythiae fluuium, plerique [(ita Porph.)] montem Armeniae putant.

21. medumque flumen. Poetice, quasi et fluuius se uictum sentiat [(cons. Porph.),] ut (Verg. Aen.VIII 728): Et pontem indignatus Araxes.. et (Aen. VIII 726): Eufrates ibat iam mollior undis. Gentes tum uictas uult intellegi, quae circa flumina sunt. Eufraten tamen Medorum amnem uult intellegi. Ordo est: et cantemus Medum flumen uoluere minores uertices additum uictis gentibus.

23. intra praescriptum gelonos. [Intra constitutum.] Augustus enim fines Gelonis statuit, quos uicti egredi non auderent, sed praescriptis limitibus tenerentur, cum ante, ubi libuisset, excurrerent.

24. exiguis campis. A Caesare determinatis.

carm. ii x · rectius vives, licini, neque altum...


METRVM SAPPHICVM, QVARTVS DIPODIA [PARANETICE TETRACOLOS].


1. rectius uiues l. n. a. Ad Licinium scribit, monens periculosum esse magna temptare, nec rursum, si pericula timeantur, inter angustias et humilitatem uitam sordide continendam, et per allegoriam nauigantium mediocritatem suadet sequendam. Ordo est: Licini, dum cautus horrescis procellas, rectius uiues neque semper urgendo neque nimium premendo inimicum litus.

2. semper urguendo. Nimie adpetendo.

4. litus iniquum. [Idest] nauigantibus periculosum.

5. auream. Beatam. Vergilius (Aen. VIII 324 325): Aurea quae perhibent illo sub rege fuere // Saecula.

6. caret obsoleti. Squalidi, sordidi.

7. caret inuidenda s. a. Inuidia mediocritatem carere dicit, ex magnis autem aedibus solet oboriri inuidia.

8. sobrius. Temperans, sapiens.

9. agitatur ingens. Metaphora ab arboribus et aedificiis tamquam maiora et in alto posita periculis subiacere semper et casibus, ut Iuuenalis (10, 105—107): Numerosa parabat // Excelsae turris tabulata, unde altior esset Casus et inpulsae praeceps inmane ruinae.

12. fulgora montes. Acroceraunia dicit, quibus a frequenti fulmine nomen datum est.

14. alteram sortem. Contrariam [(cons. Porph.)] et mutabilem. Fortunam bonam aut malam. bene praeparatvm. Idest bene institutum ingenio et forti doctrina formatum praeparare se ad temperandam felicitatem et aduersa tempnenda.

15. informes. Turbidae assiduis imbribus. informes hiemes redvcit. Dat diuinitatis exemplum per inmutationes temporum, quo sperare semper alteram debeamus.

17. non si male nunc et olim. Generalis sententia non semper eandem manere fortunam, ut Vergilius (Aen. VIII 627): Nunc, olim, quocumque dabunt se tempore uires.. et ‘olim’ pro futuro tempore posuit.

20. tendit apollo. Aliud numinis ponit exemplum, quo eum dicat non semper bellorum tristibus occupari, sed miscere dulcia cantilenae.

22. appare. Optempera. idem. Idest tu, quisquis es.

23. contrahes. [Supprimes.] Metaphora a nauigantibus, qua de incerto pelagi sicut nautis ita sapienti nec in aduersis desperandum nec confidendum suadet in prosperis.

carm. ii xi · quid bellicosus cantaber et scythes...


[PARANETICE TETRACOLVM.] METRVM DVOBVS VERSIBVS ALCAICVM, TERTIVS IAMBICVS, QVARTVS .PINDARICVS.


1. quid bellicosus cantaber aut scithes. Hac ode Hirpinum adloquitur, ut omissa cura rerum publicarum uel negotiis, quae a nobis aliena sunt, otium petat senectuti consulens et commodis uitae studeat celerius fugientis. Ordo est: Hirpine Quinti, remittas quaerere, quid cogitet bellicosus Cantaber et quid cogitet Scythes diuisus obiecto Hadria. cantaber. Hispaniarum gens pugnatrix. scit<h>es. Gens septemtrionalis, post Hunnorum dicta.

2. hirpine quinti. Nomen eius uel praenomen, quem adloquitur. divisvs obiecto adria. Mare enim respiciens figurate Hadria neutro protulit genere.

3. diuisus obiecto. Interfuso mari a nobis seiunctus,

4. nec trepides in usum. Naturam dicit hominum, si usui sufficientia quaerat, breuitatis uitae memorem paucis posse esse contentam. Idest non timeas paucis uti, quia pauca sufficiunt in usum aeui.

5. fugit retro. Idest recedit et remanet a nobis procedente uita in senectutem [(ex Porph.),] ut est (Verg. georg. III 66. 67): Optima quaeque dies miseris mortalibus aeui // Prima fugit. Ordo est: fugit retro leuis iuuentas et decor arida canitie pellente lasciuos amores et facilem somnum.

6. leuis. Velox. arida. Sicca, hoc est aut nihil in se inpendente per nimiam parsimoniam, ut sunt senes [(ex Porph.),] aut arida minus in uenerem calens.

8. facilemque somnum. Eo quod facilem iuuenibus somnum pellat senectus, ut Vergilius (Stat Theb. I 434): Pendebat somno iam deteriore senectus.

9. non semper idem. Naturalibus exemplis probat nihil esse perpetuum.

10. quid aeternis minorem. Non minorem animum ad consilia, sed aeternis consiliis minorem uoluit intellegi, idest infinitis et diuturnis.

12. Ordo est: quid fatigas animum minorem aeternis consiliis, idest qui non est capax aeternorum consiliorum? non enim semper subsistit in corpore.

13. Ordo est: cur non potamus, dum licet, sic temere iacentes uel sub alta platano uel sub [hac] alta pinu et odorati canos capillos rosa et uncti Assyria nardo?

14. sic temere et rosa. Sic passim, ut haberet etiam licentia ipsa lasciuiam.

15. canos odorati c. Absoluta locutio [est]: canos capillos rosa odorati ‘habentes odoratos canos capillos’.

16. dum licet. Pro aetate uel iuuenta. assiriaqve nardo. Quae nunc Syria, prius Assyria uocabatur. Notandum autem, quod nardum genere feminino posuerit.

17. dissipat. Spargit, remouet. evhivs. Euhius Liber pater dictus eo quod, cum dii bellum cum Gigantibus gererent, primus in leonem conuersus occidit Gigantem; ex quo facto eum Iuppiter ita laudauit: eu hie ([leg.] εὖ υἱέ) hoc est: ‘bene, fili’; Graece enim ‘<υ>ἱός’ dicitur. Haec uox etiam Bacchis in sacris tradebatur, unde et Vergilius (Aen. VII 389): Euhie Bacche fremens.

18. curas edaces. Quae comedant et adtenuent et consumant. qvis pver ocrvs. Velut in ipso iam conuiuio uoluit uideri.

19. ardentis. Austeri.

20. pr<a>etereunte lympha. De currente fonte aqua petita tamquam potui leuior, ut (Verg. georg. III 529. 530): Fontes liquidi atque exercita cursu // Flumina.

21. quis deuium s. Quae publico non omnino prostet. Scortum autem dictum putatur a calciamentorum solo subiecto omnibus, etiam uulgaribus. ‘Deuium’ autem ‘domo’ quasi inscium plurium uiarum domuum, idest non publicas discurrens per domos.

22. Ordo est: Hirpine, age die Lydae cum eburna lyra ut religata comas in comptum nodum more Lacenae maturet.

23. incomptum lacenae. Inconpositum in Helenae similitudinem ut Vergilius (Aen. II 601): Non tibi Tyndaridis facies inuisa Lacenae.

24. more com<a>e. Festinantes enim mulieres pexum tantum capillum in nodum colligere consueuerant.

carm. ii xii · nolis longa ferae bella numantiae...


METRVM TRIBVS VERSIBVS ASCLEPIADEVM, QVARTVS GLYCONIVS.


1. nolis longa fer<a>e bella numantiae. Ad M<a>ecenatem scribit, docens non conuenire historiam poetae et graues res carmini lyrico, sed remissas potius et iocis aptas; facta enim Caesaris ipsum M<a>ecenatem melius executurum prosa oratione dicit. Ordo est: nolis aptari mollibus modis citharae longa bella ferae Numantiae nec durum Hannibalem, nec Siculum mare purpureum Poeno sanguine. fer<a>e nvmantiae. Propter longa bella; decimo enim anno cum Numantinis depugnatum est multa clade Romanorum.

2. nec durum h. Fortem, qui summa difficultate uictus sit. nec sicvlvm mare. Quia ibi primum nauali certamine Romani Carthaginenses duce Lut<at>io uicerunt.

6. et nimium mero. Intolerabilem [(ex Porph.)] et ebrietate ferocem.

6. hileum. Hyleus Centaurus a Pirothoo ([leg.] Pirithoo) inuitatus ad nuptias uisa puella permotus est et, dum uiolentus ei esse conaretur, a Lapithis, qui simul nuptiis intererant, prohibitus est. Hinc in certamen itum et usque ad pericula dimicatum. Ab Hercule sunt postea superati. De his superius etiam ipse conmemorat (c. I 18, 8): Centaurea monet cum Lapithis rixa.. ut Vergilius (georg. II 457): Et magno Hyleum Lapithis cratere minantem.

7. telluris iuuenes. Gigantes dicit [(cons. Porph.),] qui bellum numinibus indixerunt. vnde [pericvlvm]. [Idest] a quibus. Terentius (em. I 2, 34. 35): E praedonibus, Vnde [t]emera<t> se audisse.

8. domus. Regia deorum, ut (Verg. Aen. X l): Panditur interea domus omnipotentis Olympi.

9. tuque pedestribus. Idest ueritate orationis solutae.

11. melius. Scilicet quam equestribus idest metricis. dvctaqve per vias. Victi enim reges in triumpho catenati ducebantur.

13. dominae <m. l.> [Musa Lycimniae] aut uxor M<a>ecenatis aut ipsius Horatii amica adulescentium more, qui amatas dominas uocant. Ordo est: dulcis musa dominae Lycimniae uoluit me dicere cantus et oculos lucide fulgentes et pectus bene fidum mutuis amoribus.

14. lucidum. Pro ‘lucide’ Vergilius (Aen. VI 288): ‘horrendum stridens’ pro ‘horrende’.

15. <mutuis>. Idest alternatis, iugalibus [scilicet].

16. fidum. Fidele, ut (Verg. Aen. VI 158. 159): Fidus Achates // It comes.

17. quam nec ferre pedem. Quam etiam nec saltatus dedeceret.

19. nitidis uirginibus. Idest non dedecuit illam iunctis bracchiis cum nitidis uirginibus saltare in sacro die Celebris Dianae.

20. dianae celebris dieþ Natalis enim Dianae a uirginibus celebrabatur sicut Apollinis a pueris, ut ipse superius (c. I 21, l): Dianam tenerae dicite uirgines.

21. Ordo est: numquid tu permutare uelis crine Lycimniae quae tenuit diues Achaemenes, aut Mygdonias opes pinguis Phrygiae, aut plenas domos Arabum, cum detorquet ceruicem ad flagrantia oscula, aut negat facili saeuitia, quae magis interdum gaudeat eripi a poscente, interdum occupet rapere? nvm tv qvae tenvit. Possedit, rexit. dives ach<a>emenes. Nomen regis Persarum [(cf. Porph.).] Lucanus (II 49. 50): Achaemeniis decurrent Medica Susis // Agmina.

22. aut pinguis phrygiae. Fertilis, ut (Verg. georg. II 92): Pinguibus h<a>e terris habiles. migdonias opes. Mygdon rex Phrigiae.

24. plenas aut arabum domos. [Diuitiarum scilicet idest] diuites. Et est hic sensus: num tu potes regum opes Lycimniae amori praeponere?

25. cum flagrantia detorquet a. o. [Idest inflectit.] Describit fastidium mulieris detorquentis se ab osculis amatoris, idest cum flagrantibus osculis tuis ceruicem detorquet, auertens se, ut magis incitet [(cons. Porph.),] aut illud magis uolens intellegi, quod ceruicem uertat ad oscula, designans, quod aut facile irascatur aut facile blandiatur.

27. gaudeat eripi. Artem meretriciam designat, cum uelut irata aut negat amatori oscula, aut interdum ultro expetit sic satisfaciens indignanti, ut Terentius (eun. IIII 7, 43): Nolunt, ubi uelis, ubi nolis, cupiunt ultro.

carm. ii xiii · ille et nefasto te posuit die...


[APEVTICE TETRACOLOS.] METRVM DVOBVS VERSIBVS ALCAICVM, TERTIVS IAMBICVS, QVARTVS PINDARICVS.


1. nefasto te p. d. Execratur arborem, cuius casu in agro suo Sabino [pene] periclitatus est [(sim. Porph.),] funestam eam et institutorem eius dicens. Et est ordo: arbos ille quicumque primum produxit te, in nepotum pernitiem et obprobrium pagi posuit te et nefasto die et sacrilega manu.

3. nepotum p. Nepotes pro posteris posuit.

4. obprobriumque pagi. Tamquam ad totius pagi idest ad totius regionis pertineret infamiam, si famosus ager morte domini fuisset.

6. fregisse ceruicem. Nouo uerbo execratus est parricidam. et penetralia. Domus secretae, in quibus hospes fuisset occisus et foedus hospitale uiolatum, tamquam minus esset, si homicidium diceret perpetratum.

8. ille uenena colcha. Specialem prouinciam posuit pro generali crimine. Colchos enim Scythiae ciuitas est, ex qua Medea fuit uenenis et magica potens.

12. inmerentis. Innocentis, nihil mali meriti.

13. quid quisque u. Sententia, qua dicat inprouidas hominum mentes nulla fatis obuiare cautela, nec metuere periculum, nisi cui sit proximum, et tamen multos inprouisis periculis opprimi.

15. poenus perhorrescit. Aut Poenum pro quolibet nauta dixit, aut Bosphorum pro quolibet freto [(cons. Porph.);] multum enim diuisus est Poenus a Bosphoro. Bosphoros enim Ponti sunt fauces, ubi propter angustias adsidua naufragia sunt [(cf. Porph.).] Nomen dicitur accepisse, quod inde in bouem Io mutata transient, quasi bo<o>s phoros.

16. c<a>eca timet. Inprouisa.

17. et celerem fugam. Fugientes enim Parthi sagittis uehementiores sunt, ut Vergilius (Lucan. I 230): Aut missam Parthi post terga sagittam.

20. uis. Violentia, inexorabilitas. Dum quisque timet hoc aut illud, rapitur s<a>eua morte.

21. quam pene. Ac si diceret: paruo interstitio retenti sumus. forv<a>e regna proserpinae. Furua mystico nomine Proserpina dicebatur, aut furuae ‘flauae’ matronomicon, ut (Verg. georg. I 96): Flaua Geres. Alii [(ut Porph.)] uolunt furuae nigrae positum, unde et furta putant dicta, quod committuntur obscuro.

22. iudicantem uidimus aeacum. Aeacus, Achillis auus, qui pro iustitiae bono etiam aput inferos indicium meruisse perhibetur, unde Iuuenalis (1, 9. 10): Quas torqueat umbras Aeacus. Ordo est: et quam pene uidimus Sappho Aeoliis fidibus querentem de popularibus puellis.

23. sedesque. Elisias, ut ostenderet se pene inferos inminenti uidisse periculo. descriptas. Separatas.

25. sap<u>ho puellis d. Sappho poetria de <A>eolia fuit, dialecto in carminibus suis usa, quam chordarum significatione conmemorat. Queritur autem Sappho de puellis ciuibus suis, quod non amarent, quem ipsa diligebat.

26. plenius. Fortius. avreo. Meliore.

27. alc<a>ee plectro. Nomen poetae lyrici, a quo et metrum Alcaicum dictum est. Ordo est: et quam pene uidimus te, Alc<a>ee, plenius sonantem aureo plectro dura mala nauis et dura mala fugae et dura mala belli, utrumque digna sacro silentio. dvra mala navis et cet. Idest et nauigationis suae mala et fugae et belli audiuit eum plenius sonantem.

28. mala dura b. Qui res bellicas et nauigationem suam scripsit, dum a Pi<t>taco tyranno ciuitatis suae pulsus esset, eo quod Mytilenensibus amorem libertatis suaderet, quos postea collecto exercitu superauit. Aureo autem plectro propter celebritatem carminis dixit.

29. utrumque. Idest omnia supra dicta. <vtrvmqve> sacro digna silentio. Aut [(ut Porph.)] Sappho et Alc<a>eum, aut fugam et pugnas, aut certe carmina, quae sic sancta sunt, ut adyti alicuius putarentur digna secreto. Ordo est: sed uulgus densum umeris magis bibit aure pugnas et exactos tyrannos.

32. densum. Stipatos ad audiendum [(cons. Porph.)] aut ad pugnam conpositos, ut (Verg. Aen. X 361): Haeret pede pes densusque uiro uir. bibit. Pro ‘auide audit’ [(cons. Porph.)] aut amore libertatis expulsos tyrannos, aut facilitatem Alc<a>ei expressit, ut ille carmina dulcissima fudisse uideretur.

34. belua centiceps. Cerberum dixit propter multitudinem anguium, qui in capite eius eminebant [(ex Porph.).] Finitum autem pro infinito posuit, ut (Verg. Aen. VII 337): Tibi nomina mille. Ostendit autem non inmerito populos delectatos, dum Cerberus carminis potuerit amoenitate mulceri.

36. recreantur angues. Delectantur. Nam est animal auditus capax boni et mali, ut (Verg. ecl. 8, 71): Frigidus in pratis cantando rumpitur anguis.

37. quin et prometheus. Raptor per ferulam ignis diuini uulturis pastum, dum carminis oblectatione tenetur, oblitus est. et pelopis parens. Iapetus et Tantalus pro criminibus damnati poenarum requiem aput inferos inuenisse carminum delectatione a poeta firmantur, ut Vergilius (georg. IIII 481. 482): Quin ipsae stupuere domus atque intima leti // Tartara.

38. decipitur sono. Figura ‘decipitur laborum’ pro eo quod est: fallitur in laboribus et sensum laboris amittit, dum carminibus delectatur.

39. orion leones. Orion uenator fuisse narratur. Huius umbram dicit uenationi carmina praeferre, uigente sibi apud inferos studio, quod habuerat in uita, unde Vergilius (Aen. VI 654. 655): Quae cura nitentes // Pascere equos, eadem sequitur tellure repostos.

40. aut timidos agitare lincas. Lincas dammas, ut Vergilius (georg. III 264): Quid linces Bacchi uariae?

carm. ii xiv · eheu fugaces, postume, postume...


[H]ODE PRO<S>PHONETICE TETRACOLOS. METRVM ALCAICVM DVOBVS VERSIBVS, TERTIVS IAMBICVS, QVARTVS PINDARICVS.


1. eheu fugaces, postume, postume. Praemisso doloris affectu ad Postumum queritur de uitae breuitate, quod nullus iustitia uel pietate mortem possit euadere, nec inminentem mora quantacumque differre, et dicit superuacue timeri, quod non potest euitari. ehev fvgaces. Celeres, ut (Verg. georg. III 284). Sed fugit interea, fugit inreparabile tempus.

4. indomitaeque morti. Quasi ferocissimae, a qua nemo exoret indulgentiam; sic et inlacrimabilem subiunxit Plutonem.

5. non si tricenis. Per mensem singulis, idest cottidie; dixit autem ‘eunt’ pro mortalitatis dolore, quasi ‘fluunt et pereunt’.

6. inlacrimabilem. Durum, inplacabilem, qui nulla hostia, nec si diurna sit, placari possit.

7. plutona tauris. Praesentia pericula homines magnopere uitare cupere, cum nulla ratione mortem possint uitare.

7. geryonem ter amplum. Hoc est: trino corpore monstruosum, quem Hercules interemit. Vt Vergilius (Aen. VII 662): Gerione extincto Tirinthius attigit arua. Ordo est: qui compescit ter amplum Gerionem et Tityon tristi unda, omnibus scilicet enauiganda, quicumque uescimur munere terrae, siue erimus reges, siue erimus inopes coloni.

8. tition. Ipse et Prometheus dicitur. tristi. Inferna, ut Vergilius (Aen. VI 438. 439): Tristique palus inamabilis undae Alligat.

10. quicumque t. m. u. Hoc est ‘qui nascimur’.

11. enauiganda siuu r. Moriendum [est], ut (Verg, Am. VI 315): Nauita quo tristis nunc hos, nunc accipit illos.

12. siue inopes erimus. Pauperes quasi praeter opes dicti. Colonos autem optime posuit quasi nihil proprium habentes, sed temporales terrae cultores.

13. frustra cruento. Hoc est: frustra uitamus pugnas et nauigationes, et pestiferum timemus autumnum, cum necesse sit omnibus mori.

14. fractisque rauci fluctibus. Hoc est: tempestuosi, ut Vergilius (Aen. I 160. 161): Quibus omnis ab alto // Frangitur inque sinus scindit sese unda reductos. Vnde et raucum sonum fracta reddit unda in scopulis.

16. metuemus austrum. Austro enim flante morbi generantur autumno, unde et Iuuenalis (4, 56. 57): Iam letifero cedente pruinis Autumno.

17. uisendus ater. Idest uidebimus ergo damnatorum umbras, quas uidentes beati praetereunt aut quibus scelerati iunguntur. plvmine langvido. Tristi siue deformi aut pigro, ut (Verg. georg. IIII 479): Tardaque palus inamabilis unda.

18. cocytos errans. Flexuosus, ut (Verg. Aen. 26 VI 132): Cocytique sinu labens circumuenit atro.

18. et danai genus infame. Famosum a facti crimine; Danai enim filiae una nocte iussu patris occiderunt maritos, unde Vergilius (Aen. X 497. 498): Vna sub nocte iugali // Caesa manus iuuenum! Vnde pro ultione commissi apud inferos urnis fractis aquam indefesse perhibentur haurire.

20. damnatus sisiphus <a>eolides laboris. Damnatum laboris dixit ut damnatus capitis [(item Porph.),] damnatus iniuriarum. Haec autem apud inferos Sisyphum poena manere dicitur, ut saxum contra montis uerticem uoluat, quo semper relapso finem numquam meretur laboris; de quo Vergilius (Aen. VI 616): Saxum ingens uoluunt alii. Pro hoc tamen flagitio tali poena perculsus est, quia Eginam, Asopi filiam, Iuppiter adamauit eamque custodiae patris furtim subripuit et factum Sisypho confessus est. Hic humana leuitate quaerenti patri prodidit. Hinc tali apud inferos poena damnatus est.

21. linquenda tellus. A morientibus scilicet, qua etiam dulces relinquntur affectus.

23. cupressos. Rogis et luctibus consecratas, ut Vergilius (Aen. VI 216. 217): Et ferales ante cupressos // Constituunt.. et (Aen. III 64): Caeruleis maestae uittis atraque cupresso. Ordo est: neque ulla harum arborum, quas colis, sequetur. te breuem dominum praeter inuisas cupressos.

24. ulla breuem d. s. Parui temporis, ut ipse (carm. I 36, 16): Et breue lilium.

25. absumet heres c. d. Cum inuectione in eos dicuntur, qui nimia parsimonia conseruant, quae prodigi heredes absumant; Iuuenalis (14, 137): Vt locuples moriare, egentis uiuere fato.

26. et mero tinget pauimentum. Hoc est: perfundet pauimentum neglegens heres uino deorum conuiuiis digno.

27. pauimentum. Solum promptuarii. svperbo. Pro ‘ipse superbus’ [(P.);] hypallage figura.

carm. ii xv · iam pauca aratro iugera regiae...


1. iam pauca aratro i. r. Antiquam hic seueritatem et continentiam laudat, et queritur de praesentis luxuria saeculi [(P.),] quo tanta aedificandi inuasit libido, ut aedificia latius porrigendo uel captando amoenitates aspectus breui agros dicat arationibus defuturos.

2. undique latius extent a uisentur. Non ‘latius extenta’, sed ‘latius uisentur’, tamquam non in latitudinem, sed in altitudinem potius studeretur porrigendo <..> ficat simplicem ac sine ambitu uitam ueteribus Romanis fuisse nec magna cura priuatas opes curatas, dum stadium omne publico ornatui inpenderetur et templis.

carm. ii xvi · otium divos rogat in patenti...


METRVM SAPPHICVM, QVARTVS DIPODIA.


1. otium diuos r. Hac ode indicat otium nemini non gratum esse atque optabile adseritque a diis stulte homines otium precari, cum ipsi sibi id praestare possint, si cupiditatibus modus ponatur; nullis praeterea diuitiis aut praemiis emi posse. Ordo est: Grosphe, simul ut atra nubes condidit lunam neque sidera fulgent certa nautis, prensus patenti <A>egeo rogat diuos otium non uenale gemmis neque auro neque purpura.

1. in patenti aegeo. Lato man et ubique diffuso sine litoris alicuius aspectu.

2. prensus. Bene ‘prensus’, tamquam furtum nauigans faciat insidiatus sereno. ‘Aegeum’ autem mare ab Aegeo Thesei patre dictum.

20. simul atra nubes c. l. Vt (Verg. Aen. I 88): Eripiunt subito nubes caelumque diemque.

3. certa sidera. Nota aut certe fidelia, quorum claritudo pernox sit, ut eis merito credatur; idest Septemtrio, unde et Lucanus (VIII 173—175): Miseros fallentia nautas // Sidera non sequimur, sed qui non mergitur undis // Arctos.

5. otium bello f. t. Optabile etiam bellicosis nationibus otium dicit.

6. medi faretra d. Quia sagittarum usu et armorum splendore decori sunt Persae.

7. non gemmis. Otium naturale animi adfirmat bonum, quod nullis possit diuitiis comparari uel honorum potestate.

9. non enim gazae. Diuitiae, ut (Verg. Aen. I 119): Troia gaza per undas. Sensus uero hic est, quod non diuitiae aut honores ab inquietudine excusent, sed quies et electa mediocritas. Ordo est: non enim gazae neque consularis lictor summouet miseros tumultus mentis et curas uolantes circum laqueata tecta.

10. lictor. Pro dignitate posuit et honore, qui otia denegat.

10. tumultus mentis. Non alibi grauiores curas esse quam ubi maiores sunt opes demonstrat [(ex Porph.).] ‘Volantis’ autem dixit discurrentes, ‘laqueata tecta’ lacunaria, sicut Vergilius (Aen. VIII 20—25): Atque animum nunc huc celerem, nunc diuidit illuc.. // Sicut aquae tremulum labris ubi lumen aenis.. // Omnia peruolitat late loca.. // summique ferit laquearia tecti. Laquearia autem dicuntur opera camerae in lacus conlectae, ut Vergilius (Aen. I 726. 727): Dependent lichni laquearibus aureis // Incensi.

13. uiuitur paruo bene. Paupertate sola beate approbat uiui, ut Lucanus (V 527. 528): O uitae tuta facultas // Pauperis angustique Lares!

14. salinum. Salinum pro quocumque uase fictili mensae pauperis, ut Iuuenalis (14, 304. 305): Sed nulla aconita bibuntur // Fictilibus. Proprie tamen salinum est patella, in qua diis primitiae cum sale offerebantur.

15. leues somnos. Qui faciles sint securis.

16. aut cupido sordidus aufert. Pro auaritia dictus, unde et timor pro custodia census. Iuuenalis (14, 304): Misera est magni custodia census.

17. fortes. Ad laborem scilicet. iacvlamvr. Pro: adpetimus et, dum breuis uita sit, maiora temptamus.

20. se quoque fugit. Quis a se quoque, idest a uitiis auaritiae suae potuit fugere, qui patriam dereliquit, diuitias autem quaerit mutatione terrarum, ut est (Verg. georg. II 512): Atque alio patriam quaerunt sub sole iacentem?

21. scandit <a>eratas uitiosa nauis c. Ostendit neque mari neque terra siue militia posse quemquam curas suas effugere uel peccatum.

22. nec turmas equitum relinquit. Idest nec a turmis equitum remanet. ‘Relinquit’ enim est pro ‘deserit turmas relictas’. Sensus autem hie est: etiamsi equo uelis curas fugere, sequentur, quia et ceruis et ipsis uentis sunt uelociores.

23. agente. Praecipitante.

25. laetus in praesens a. Plus praesenti laetitia quam spe futuri animum iuuari [idest non plus laetetur, quam expedit].

27. temperet risu. Philosophicum praeceptum, patientiam exhortans, ut aduersa laetitia temperentur et non satis prosperis credatur, maxime cum uarietate uitae nec pro uoluntate ad omnia felicitas constet nec sint aduersa continua.

29. abstulit clarum c. m. a. l. t. m. s. Ostendit rerum humanarum duo inter se contraria exemplo eorum, qui putati felices sunt. Achilles enim uirtute praecipuus cita morte iuuenis periit. Tithonus, maritus Aurorae, tarde mortuus est per damna deficientis aetatis; uiuendo enim in cicadam conuersus dicitur. Et ideo dicit nil esse certum homini, dum ilium cita mors [iuuenem[ praeuenerit, alterum senem consumpserit ante uita quam fatum.

31. et mihi forsan. Vt est (Lucan. II 15): Liceat sperare timenti.

32. porriget hora. Horam pro tempore dixit. Idest uariabilis fortuna: prospera <da>bitur mihi, amara tibi, idest: forsan tibi mors occurrendo me per transiet.

33. te greges. Circum te. greges centvm. Finitum pro infinite, ut (Verg. ecl. 10 2, 21): Mille meae Siculis errant in montibus agnae.

35. bis tinct<a>e. Clarae.

36. afro. Pro Tyrio posuit, quia inde Carthaginiensis.

36. murice. Purpura .

37. parua rura. Dicit ita plerumque diuersa esse ingenia ut fortunas in diuersis studiis, ut, sicut alii honoribus et diuitiis clari sunt, ita hic carmine inlustret mediocritatem.

38. Ordo est: et Parca non mendax dedit mihi tenuem spiritum Graiae Camenae et spernere malignum uulgus. Idest dedit mihi tenue ingenium Graiae Musae, scilicet ut possem lyrica cantare primo a Graecis inuenta. spiritvm grai<(a)>e. Graiae Camenae Graecae, uel quia Graeci fuerant poetae lyrici, quos Horatius imitatus est, Alc<a>eus et Sappho, uel quia primi Graeci carmina inuenisse perhibentur. Camenae uero genitiuus est singularis.

39. non mendax. Inmutabilis; uult enim fataliter sibi hoc adtributum ingenium. malignvm. Inuidum.

carm. ii xvii · cur me querelis exanimas tuis...


[PARANETICE TETRACOLOS.] METRVM DVOBVS VERSIBVS ALCAICVM, TERTIVS NOVENARIVS IAMBICVS, QVARTVS PINDARICVS.


1. cur me querellis exanimas tuis? M<a>ecenatem aegrum uelut adsidens alloquitur querentem de periculo suo et pro praesenti statu optantem mortem; pro cuius affectu uel amore dicit se ei nolle esse superstitem, sed quasi quodam sacramento deuinctum sociandum morte, cui fuerit uita coniunctus. Ordo est: M<a>ecenas, grande decus et columen mearum rerum, cur me exanimas tuis querelis? nec diis nec mihi amicum est te prius obire.

2. amicum est. Gratum siue conueniens.

5. a! te me<a>e si partem animae rapit. Interiectio dolentis hoc sensu, quod superius dixerat (carm I 3, 8) amicorum animam in duobus corporibus constitutam: Et serues animae dimidium meae.. unde et unianimes dicti. Hic autem dicit sine dubio alteram partem non retinendam una pereunte, hoc est: se nega<t fo>re superstitem.

7. carus aeque. Nec carus, inquit, ita alteri futurus sicut ipsi nec integram uitam habiturus, parte animae iam in illo extincta.

8. integer ille dies u. d. r. Idest Vnius casu ambo perituros.

9. non ego perfidum. Tamquam non perfidum de ea re interposuerit iusiurandum, ne ei superuiueret.

11. utcumque praecedes supremum. Seu aetate seu sorte praecederet, in supremo mortis die comitari se adserit M<a>ecenatem. Ordo est: ego non dixi perfidum sacramentum: ibimus, ibimus, comites parati carpere supremum iter, utcumque praecedes.

13. me nec chimer<a>e. Nullorum obiectione monstrorum societatem disiungi posse, quae nec mortis terrore separatur.

14. centimanus gigas. Briareus, de quo Vergilius (Aen. X 565. 566): Qualis, centum cui brachia dicunt // Centenasque manus.

15. placitumque p. Scilicet est. Ac si diceret: fataliter [ita me] habeo, ut diuelli a te non possim.

17. Ordo est: utrumque nostrum astrum consentit incredibili modo, seu aspicit me Libra, seu formidolosus Scorpius pars uiolentior horae natalis, seu aspicit me á Capricornus tyrannus Hesperiae undae. sev libra s. m. s. a. Per geniturae commemorationem horoscopos suos similes esse et inter se adserit conuenire, in quibus uitae finis apparet. Vnde et dicit, quod tempore uno ille <a>egritudine; hic casu arboris periclitatus sit.

18. formidolosus. Timendus. formidvlosvs. Qui naturaliter formidandus sit, ut Sallustius (Cat 19, 2): Etiam tum potentia Gn. Pompei formidolosa erat. pars violentior. Prae omnibus iniquior.

19. natalis horae. Iuxta mathesin tractat genituras amborum, dicens se seu horoscopum, idest horam, qua natus est, in Libra habere, seu in Scorpione, qui iuxta Libram est, contrarius illi Saturnus erat, seu in Capricorno horam habuit, in illis diameter ei erat, hic quadratus, sicut et M<a>ecenati, quem Iuppiter illic positus temperauit. natalis hor<a>e. Datiuus est; infestus enim fertur Scorpius geniturae.

20. hesperiae c. u. Vndae Hesperiae Capricornum tyrannum ideo dixit, quia hiemale signum est; oritur enim XVI. Kal. Ianuarias et occidit XVII. Ral. Februarias, et dum sol in Capricorno uenerit, tunc generat maxime tempestates in Italia. Aut ideo posuit Hesperiae undae, quia uoluit intellegi occasum signi huius magis saeuire tempestatibus quam ortum, ut per Hesperiam undam occiduam partem Oceani et ex eo occasum eius intellegi uoluisset.

22. astrum te iouis i. Mortem dicit submouisse Iouis beneficam stellam maleficam respicientem Saturni.

24. Ordo est: te eripuit tutela Iouis refulgens impio Saturno et tardauit uolucres alas Fati, cum frequens populus ter crepuit laetum sonum in theatris.

26. tum populus frequens l. t. t. c. s. Ostendit populum pro gratia Maecenatis, comperto quod euasisset aegritudinis periculum, in theatro congratulantem saluti eius, absenti et adhuc inualido plausum dedisse.

26. ter crepuit s. Pro ‘crepuit’ clamando per laetitiam.

27. me truncus i. c. Ad illud rettulit, quod dixerat utriusque astrum certa ratione coniunctum.

28. faunus. Deus agrestium et siluarum.

29. mercurialium. Doctorum [qui in tutela Mercurii sunt] Mercurius enim deus facundiae dictus est.

31. aedemq. u. m. Vt esset memor uoti soluendi, qui aedem, si euasisset, Saluti promiserat.

32. nos humilem f. a. Non humilem agnam, sed humilium oblationi aptam; Maecenatis enim uelut potentis uotum fuerat [aedem soluere].

carm. ii xviii · non ebur neque aureum...


[AD AVRVM PROTREPTICE TETRACOLOS.] PRIOR VERSVS TROC<H>AICVM METRVM HABET ET EST EP[I]TMIMERES, IDEST TROC<H>AICVM DIMETRVM CATALECTICVM, ET AP<P>ELLATVR EVRIPIDIVM, NON QVOD IPSE SIT EIVS INVENTOR, SED QVOD FREQVENTER SIT ILLO VSVS. TROC<H>AICVM AVTEM METRVM RECIPIT PEDES IN INPARIBVS LOCIS TROCHEVM, TRIBRACHIM ET INTERDVM DACTILVM, IN PARIBVS AVTEM TROCHEVM, TRIBRACHIM, DACTILVM, SPONDEVM, ANAP<A>ESTVM; HABET PENTEMIMEREN ET EPTIMIMEREN. SEQVENS VERSVS IAMBICVS EIVS ([LEG.] EST) DETRACTA NOVISSIMA SILLABA, ITA: NON E • BVRNE • QVE AVRE • VM • MEA • RENI • DET IN • DOMO • LACV • NAR.


METRVM YPONACTIVM, ET EST PRIMVS VERSVS TROCHAICVS DIMETER CATALECTICVS: VNA ENIM SYLLABA DEEST, VT SIT PLENVS DIMETER. SCANDITVR ITA: NON E • BVRNE • QVE AVRE • VM. SECVNDVS IAMBICVS TRIMETER CATALECTICVS. SCANDITVR ITA: MEA • RENI • DET IN • DOMO • LACV • NAR. APPELLATVR AVTEM HOC METRVM ALITER EVRIPIDIVM, NON QVOD IPSE SIT EIVS INVENTOR, SED QVOD FREQVENTER SIT ILLO VSVS. TROCHAICVM AVTEM METRVM RECIPIT PEDES IN INPARIBVS LOCIS TROCHEVM, TRIBRACHIM, ET INTERDVM DACTILVM; IN PARIBVS AVTEM TROCHEVM, TRIBRACHIM, DACTILVM, SPONDEVM, ANAP<A>ESTVM; HABET PENTEMIMEREN ET EPTIMIMEREN.


1. non ebur n. a. De continentia scribit et paupertatem suam diuitiis omnibus praefert, culpans eos, qui obliti breuis uitae cupiditatibus et diuitiis student. non ebvr. Pro deriuatiuo, ut sit eburneum. Ordo est: non renidet in mea domo ebur neque aureum lacunar.

3. non trabes himettiae. Idest de Hymetto monte marmora excisa, quae Thebaica ([leg.] Achaica) dicuntur.

5. attali ignotus heres. Ostendere uult Roma nos non iure factos Attali heredes.

8. clientae. Familiares, uicinae. trahvnt honest<a>e pvrpvras c. Ostendit uotum clientum, quorum uxores, cum nobilibus togae praetextae fiunt ad spem magistratum gerendorum, carpentes purpuram iuuent matronas. Vnde dicit, dum sibi ista desint, fide se et ingenio diuitem.

10. diues me petit. Idest gratiam meam appetit.

12. potentem amicum. M<a>ecenatem significat, a quo se dicit maiora non quaerere, dum beatum se factum fatetur fundo ab eo in Sabinis accepto.

15. truditur dies die. Tamquam parum esset, quod dixerat diem die excludi, ‘integri menses’, inquit, ‘transiliunt’. Nam per nouas lunas recursus intellegimus mensium.

16. pergunt interire lunae. Non desinunt decrescere uel potius defectus pati.

17. Ordo est: tu parum locuples continente ripa et inmemor sepulchri locas secanda marmora sub ipsum funus et struis domos et urges summouere Bais litora obstrepentis maris. tv. Idest diues.

20. marisque bais obstrepentis u. s. l. Effusionem diuitum culpat, ut Sallustius (Cat 20, 11): Qui diuitias suas profundunt in extruendo mari et montibus co<a>equandis.

22. parum locuples. Minus diues, nisi etiam alienum inuadat elementum.

26. Ordo est: pellitur et uir et uxor ferens in sinu paternos deos et sordidos natos. pellitvr paternos l. s. f. d. Acerbitatem facti euidenter expressit, dum homines pauperes ac religiosos sedibus suis uiolenter pulsos sacra deorum Penatium secum ferre, cum discedant, et nihil amplius quam filios suos demonstrat, quos sordidos ad grauiorem pellentium inuidiam dicit.

29. Ordo est: tamen nulla aula manet diuitem erum certior destinata fine rapacis Orci, idest: nulla domus expectat diuitem dominum, quae certior sit destinata fine rapacis Orci, eaque nulla ui tollitur, ac si diceret: quamuis serius ociusue cunctae <res> fluant, sunt tamen quae semper mansurae referantur, ut Roma [sed nulla domus certior credat se rapiendam et dissipandam fine rapacis Orci, quam quae diuitem continet dominum, domino abstracta proximo].

32. quid ultra tendis? <a>equa tellus p. r. r. q. p. Superuacue dicit minoris fortunae hominibus fines inuadi uel diuitiarum moles congeri, dum par sit omnibus sepulcri mensura; unde et Iuuenalis (10, 172. 173): Mors sola fatetur // <quantula sint> hominum corpuscula.

33. recluditur. Aperitur.

34. regumque pueris. Pro filiis [(P.),] ut (Verg. Aen. 16 VI 832): Ne pueri, ne tanta animis adsuescite bella.

36. auro captus. Ostendit nullis muneribus flectendos Manes, ut remeare quilibet possit ab inferis.

38. hic leuare f. Ordo est: hic uocatus atque non uocatus audit leuare pauperem functum laboribus.

40. uocatus atque non uocatus audit. Bene ‘audit’, quia mors, ut necessitas est, ita perpetua est requies laborum.

carm. ii xix · bacchum in remotis carmina rupibus...


[DITYRAMBICE TETRACOLOS • METRVM ALCAICVM.] METRVM DVOBVS VERSIBVS ALCAICVM, TERTIVS IAMBICVS, QVARTVS PINDARICVS.


1. ba<c>chum in remotis c. r. u. d. Hac ode indicat a se uisum Liberum patrem in secretis nemoribus carmina docentem et quasi perturbatus uisis exclamat, uelut praesentiam numinis sentiens: ‘euhoe’. Ordo est: uidi Bacchum docentem carmina in remotis rupibus et uidi Nymphas discentes et uidi acutas aures capripedum Satyrorum, credite posteri.

2. credite posteri. Idest etiam uos credite, qui uenturi estis, talia dicenti.

3. nimphasque discentes. Musas; nam quidam ipsum Solem, ipsum Apollinem, ipsum Dionisum uolunt. Nam ut illi nouem Musae, ita Soli nouem circuli et Dioniso similis chorus Baccharum. Modo tamen pro Musis Nymphas inducit carmina audientes. Vergilius pro Musis similiter Nymphas (ecl. 7, 21. 22): Nymphae, noster amor, Libetrides, aut mihi carmen, // Quale meo Codro, concedite.

4. capripedum satirorum. Panas dixit caprarum pedes habentes. acvtas. Et ad audiendum et ad ipsarum aurium figuram.

8. thirso. Fronde. gravi metvende thyrso. Vt uelut perturbatam ostenderet mentem, putat sibi infesto thyrso deum inminere [(P.).] ‘Graui’ autem ‘pernitiosi’, ut ipse superius (II 1, 3. 4): Grauesque // Principum amicitias.

9. fas peruicaces est mihi t. Fas nunc non significat ‘licet’, sed ‘possibile est’. Vult enim probare se deo non indignum esse mysteriisque eius, quae ad sacra pertineant, sufficere cantandis [(P.).] ‘Peruicaces’ autem dixit proteruas, uagantes, propter bacchantium discursus et saltatus. thiadas. Bacchas dixit a sacrificio uelut theadas; theon enim Graece deum, ita et sacrificium uocauerunt.

10. uinique fontem. Vt Vergilius (georg. I 132): Et passim riuis currentia uina repressit.

11. atque truncis l. c. Vergilius (ecl. 4, 30): Et durae quercus sudabunt roscida mella. Ideo autem haec sacra conmemorauit poeta, quia in speleis Dioniso uino, melle et lacte sacrificabatur.

12. iter are mella. Ex integro cantare et repetere [(ex Porph.),] uel certe manare facere, aut iterum tollere.

13. coniugis additum stellis honorem. Ariadnen in honorem Dionisi conmemorat inter sidera collocatam [(P.),] quae Corona dicitur data ardens a Volcano. Vergilius (georg. I 222): Gnosiaque ardentis decedat stella Coronae.

14. tectaque penthei. In quibus Pentheus captiuum Liberum patrem uinctum recluserat, ob quam causam Baccharum furore discerptus est, uel certe nota fabula eius et Agau<a>e matris.

16. et exit<i>um licurgi. Lycurgus legum lator, cum uideret per uini temulentiam in mores multa committi, abscidi iussit uineta; propter hoc iracundia Dionisi per furorem crura sua amputauit, et ideo ad laudem numinis posuit sumptum de inimico supplicium.

17. tu plectis amnes. Domas siue superas, tamquam eorum cursus declinans, an quia multas gentes subegit, et per amnes uoluit terras intellegi? aut flectis per gyras, quia et Dionisus Nili fontem sicut Hercules quaesiit? An uero quia muneri eius inmiscentur aquae et ad suauiorem usum flectuntur? mare barbarvm. Indicum, quia Indos Dionisus superauit; barbarum autem pro saeuo ac uiolento propter subitas tempestates.

18. separatis in iugis. Secretis ac remotis. vividvs. Vino madidus.

20. bisthonidum sine u. c. Bistonides Thraces mulieres, quae in Liberi patris sacris bacchari consueuerunt, angues gestantes in capite [(ex Porph.).] ‘Sine fraude’ autem ‘sine compositione’, qui comi non poterant utpote uiperini.

23. rhoetum retorsisti. Rhoetum enim Gigantem in leonem uersus occiderat Dionisus.

24. horribilique mala. Maxilla metuendus, ut Vergilius (Aen. XI 681): Mal<a>e texere lupi cum dentibus albis.

26. sat. Satis. Vergilius (Am. VIIII 135): Sat fatis Venerique datum est.

28. pacis eras mediusque b. Idest et pacis et belli potens eras.

29. te u<i>dit insons cerberus. Non semper insons Cerberus, sed tibi insons, cui nocere non potuit.

29. aureo cornu decorum. Libero et cornua nonnulli adsignant, quoniam uinolentia proteruitatem et contumaciam consueuit augere.

31. Ordo est: et tetigit pedes et crura recedentis trilingui ore. et recedentis n. o. p. t. Dicitur enim Dionisos et apud inferos regnasse, ut et ipsi ita ut Dianae triplex daretur potestas.

carm. ii xx · non usitata nec tenui ferar...


METRVM DVOBVS VERSIBVS ALCAICVM, TERTIVS IAMBICVS, QVARTVS PINDARICVS.


1. non usitata nec tenui ferar pinna. Allegoricos significat se in cygni figuram mutandum et carmina sua totum orbem inpletura; unde et se inmortalem futurum promittit. Auis enim, in quam se transfigurandum dicit, canora est, ut poetae merito conueniat, et Apollini consecrata. Non usitata autem propterea, quia non uulgaria nec communia scripsit. Ordo est: ego biformis uates ferar per liquidum aethera non usitata nec tenui pinna.

2. biformis. Qui et lirica et exametros scripsit.

4. inuidiaque maior. Idest ego, qui maior sum inuidia, relinquam urbes. Inuidia enim maiorem se dicit, quia maioribus inuidetur.

5. non ego pauperum s. p. Idest non ego ignobilis, qui putor humilibus parentibus natus. Ordo est: M<a>ecenas, non obibo ego, quem uocas dilecte, nec cohibebor Stygia unda.

6. non ego obibo. Significat carmina non obire, per quae aeternitatem ipse mereatur.

9. iam iam residunt c. a. p. Iam se dicit in formam cigni transire.

14. uisam gementis litora bosfori. Toto orbe se uulgandum promittit, ita ut etiam perueniat ad barbaras nationes; nam per commemorationem gentium omnes terrae partes designat.

16. hiperboreos campos. Thracios. Hi ultra Aquilonis flatus Septemtrioni subiacent [(P.),] ut est (Verg. georg. III 381. 382): Quin et Hyperboreo Septem subiecta trioni // Gens effrena uirum.

18. mars<a>e cohortis. Pro Italiae militibus dixit, ut ostenderet solos Romanos Dacis esse terrori.

20. rhodanique potor. Hispani et Galli.

21. neni<a>e. Carmen funebre.

22. luctusque turpes. Propter habitum lugentium dixit.

24. superuacuos honores. Superuacue enim doleri mortuos multi dixerunt, maxime Horatius, qui inmortalitatem se uideri uult per carmina consecutum [(ex Porph.);] nam et Vergilius (Aen. XI 52): Vano m<a>esti comitamur honore.

Ad graece scripta legenda typus graecus extrahe


GAI M. SEVER • MMDCCLX • MMDCCLXVII