Q. HORATIUS FLACCUS • OPERA ET COMMENTARII
CARM. ICARM. IICARM. IIICARM. IVCARM. SAEC.EP.SERM. ISERM. IIEPIST. IEPIST. IIA. P.

varia lectio et testimonia


opus et commentarii • varialectio et testimonia • prosodia et metra
1      eupolis atque cratinus aristophanesque poetae
eupolis atque cratinus aristophanesque poetae
eupolis atque cratinus aristophanesque poetae
 
que polis
aristhophanesque
po&e
 
2      atque alii, quorum comoedia prisca virorum est,
 
est
 
3      siquis erat dignus describi, quod malus ac fur,
 
aut
 
4      quod moechus foret aut sicarius aut alioqui
quod moechus foret aut sicarius aut alioqui
 
mecchusmecusmoecus
at si carius
 
5      famosus, multa cum libertate notabant.  
6      hinc omnis pendet lucilius, hosce secutus,  
7      mutatis tantum pedibus numerisque, facetus,  
8      emunctae naris, durus conponere versus.
emunctae naris, durus conponere versus.
emunctae naris, durus conponere versus.
 
emunceemuncte
duris
componere
 
9      nam fuit hoc vitiosus: in hora saepe ducentos,
nam fuit hoc vitiosus: in hora saepe ducentos,
 
viciosus
sepe
 
10      ut magnum, versus dictabat stans pede in uno;  
11      cum flueret lutulentus, erat quod tollere velles;
 
lutulentus. erat
 
12      garrulus atque piger scribendi ferre laborem,
 
carrulus
 
13      scribendi recte: nam ut multum, nil moror. ecce,
 
iam
 
14      crispinus minimo me provocat ‘accipe, si vis,
 
mimonumeronummo
 
15      accipiam tabulas; detur nobis locus, hora,
accipiam tabulas; detur nobis locus, hora,
 
accipe iam
dentur
 
16      custodes; videamus, uter plus scribere possit.’
custodes; videamus, uter plus scribere possit.’
 
inter
scripere
 
17      di bene fecerunt, inopis me quodque pusilli
 
dii
 
18      finxerunt animi, raro et perpauca loquentis;
finxerunt animi, raro et perpauca loquentis;
finxerunt animi, raro et perpauca loquentis;
finxerunt animi, raro et perpauca loquentis;
 
rara
et
rari oris pauca
loquentemloquentes
 
19      at tu conclusas hircinis follibus auras
 
hirquinishyrcinishyrquinis
 
20      usque laborantis, dum ferrum molliat ignis,
usque laborantis, dum ferrum molliat ignis,
 
laborantes
emolliat
 
21      ut mavis, imitare. beatus fannius ultro
ut mavis, imitare. beatus fannius ultro
 
initare
faunius
 
22      delatis capsis et imagine, cum mea nemo  
23      scripta legat, volgo recitare timentis ob hanc rem,
 
vulgo
 
24      quod sunt quos genus hoc minime iuvat, utpote pluris
quod sunt quos genus hoc minime iuvat, utpote pluris
quod sunt quos genus hoc minime iuvat, utpote pluris
 
minimumnimium
ut, puto,utpute
iuresplures
 
25      culpari dignos. quemvis media elige turba:
culpari dignos. quemvis media elige turba:
 
quem vis
arripeerigeeripeerueextraherape
 
26      aut ob avaritiam aut misera ambitione laborat.
aut ob avaritiam aut misera ambitione laborat.
 
ab avaritiaab avaritiamaliquo vitioob avariciamob avaritia
miser
 
27      hic nuptarum insanit amoribus, hic puerorum:
hic nuptarum insanit amoribus, hic puerorum:
 
nuptiarum
amioribus
 
28      hunc capit argenti splendor; stupet albius aere;
hunc capit argenti splendor; stupet albius aere;
hunc capit argenti splendor; stupet albius aere;
 
alter in
argenti, splendorem alius stupet aeris
aera
 
29      hic mutat merces surgente a sole ad eum, quo
hic mutat merces surgente a sole ad eum, quo
 
motat
merces
 
30      vespertina tepet regio, quin per mala praeceps
 
patetpetet
 
31      fertur uti pulvis collectus turbine, nequid
 
feritur
 
32      summa deperdat metuens aut ampliet ut rem.
 
amplicet
 
33      omnes hi metuunt versus, odere poetas.
 
poetam
 
34      faenum habet in cornu, longe fuge; dummodo risum
‘faenum habet in cornu, longe fuge; dummodo risum
 
fenumfoenum
risus
 
35      excutiat sibi, non hic cuiquam parcet amico
excutiat sibi, non hic cuiquam parcet amico
excutiat sibi, non hic cuiquam parcet amico
excutiat sibi, non hic cuiquam parcet amico
excutiat sibi, non hic cuiquam parcet amico
excutiat sibi, non hic cuiquam parcet amico
 
excuciat
tibi
hic
noc
huic
paccetparcit
 
36      et quodcumque semel chartis inleverit, omnis
et quodcumque semel chartis inleverit, omnis
 
illeveritinlerit
omnes
 
37      gestiet a furno redeuntis scire lacuque
gestiet a furno redeuntis scire lacuque
 
gestiget
redeuntes
 
38      et pueros et anus.’ agedum pauca accipe contra.  
39      primum ego me illorum, dederim quibus esse poetis,
primum ego me illorum, dederim quibus esse poetis,
 
ergo
poetas
 
40      excerpam numero: neque enim concludere versum
 
excerpa
 
41      dixeris esse satis neque, siqui scribat uti nos
 
hi siquiis quisi quissibisiquis
 
42      sermoni propiora, putes hunc esse poetam.
 
putas
 
43      ingenium cui sit, cui mens divinior atque os  
44      magna sonaturum, des nominis huius honorem.
 
sanaturum
 
45      idcirco quidam comoedia necne poema
idcirco quidam comoedia necne poema
idcirco quidam comoedia necne poema
 
iccirco
comedia
ne haec nenec nenumne
 
46      esset, quaesivere, quod acer spiritus ac vis
 
quesivere
 
47      nec verbis nec rebus inest, nisi quod pede certo
 
qui
 
48      differt sermoni, sermo merus. ‘at pater ardens  
49      saevit, quod meretrice nepos insanus amica
saevit, quod meretrice nepos insanus amica
 
sevit
insanit
 
50      filius uxorem grandi cum dote recuset,
 
grandem
 
51      ebrius et, magnum quod dedecus, ambulet ante
 
ambulat
 
52      noctem cum facibus.’ numquid pomponius istis
noctem cum facibus.’ numquid pomponius istis
 
num qui
pompeipompinius
 
53      audiret leviora, pater si viveret? ergo  
54      non satis est puris versum perscribere verbis,
non satis est puris versum perscribere verbis,
 
pueris
verbum
 
55      quem si dissolvas, quivis stomachetur eodem
 
qui vis
 
56      quo personatus pacto pater. his, ego quae nunc,  
57      olim quae scripsit lucilius, eripias si  
58      tempora certa modosque, et quod prius ordine verbum est
tempora certa modosque, et quod prius ordine verbum est
tempora certa modosque, et quod prius ordine verbum est
 
modos
in ordine
versum
 
59      posterius facias praeponens ultima primis,
 
preponens
 
60      non, ut si solvas postquam discordia taetra
non, ut si solvas postquam discordia taetra
non, ut si solvas postquam discordia taetra
 
et
dissolvassit solvas
terratetra
 
61      belli ferratos postis portasque refregit,
belli ferratos postis portasque refregit,
 
bella
postes
 
62      invenias etiam disiecti membra poetae.
invenias etiam disiecti membra poetae.
invenias etiam disiecti membra poetae.
invenias etiam disiecti membra poetae.
 
invenies
discerpti
menbra
poete
 
63      hactenus haec: alias, iustum sit necne poema.
hactenus haec: alias, iustum sit necne poema.
 
hec
nec ne
 
64      nunc illud tantum quaeram, meritone tibi sit
nunc illud tantum quaeram, meritone tibi sit
nunc illud tantum quaeram, meritone tibi sit
nunc illud tantum quaeram, meritone tibi sit
 
nec
tamtum
queram
merito
 
65      suspectum genus hoc scribendi. sulgius acer
 
sulciusvulgis
 
66      ambulat et caprius, rauci male cumque libellis,
 
raucisraucus
 
67      magnus uterque timor latronibus; at bene siquis
magnus uterque timor latronibus; at bene siquis
 
ad
ac
 
68      et vivat puris manibus, contemnat utrumque.
 
condempnatcontempnatcontenpnat
 
69      ut sis tu similis caeli birrique latronum,
ut sis tu similis caeli birrique latronum,
ut sis tu similis caeli birrique latronum,
ut sis tu similis caeli birrique latronum,
 
ut,
tu sis
caeliicelicelii
birrhiusbirriburibyrribyrrius
 
70      non ego sim capri neque sulgi: cur metuas me?
non ego sim capri neque sulgi: cur metuas me?
non ego sim capri neque sulgi: cur metuas me?
 
sum
caprecaprii
sulciisulciussulgiisuti
 
71      nulla taberna meos habeat neque pila libellos,  
72      quis manus insudet volgi hermogenisque tigelli,
quis manus insudet volgi hermogenisque tigelli,
 
mens
vulgi
 
73      nec recito cuiquam nisi amicis idque coactus,
nec recito cuiquam nisi amicis idque coactus,
nec recito cuiquam nisi amicis idque coactus,
nec recito cuiquam nisi amicis idque coactus,
 
non
recitem
quicquam
coactis
 
74      non ubivis coramve quibuslibet. in medio qui
 
ubi vis
 
75      scripta foro recitent, sunt multi quique lavantes:
 
quisque
 
76      suave locus voci resonat conclusus. inanis
suave locus voci resonat conclusus. inanis
suave locus voci resonat conclusus. inanis
 
sonat
conclusus, inanis
inanes
 
77      hoc iuvat, haud illud quaerentis, num sine sensu,
hoc iuvat, haud illud quaerentis, num sine sensu,
 
authaut
querentis
 
78      tempore num faciant alieno. ‘laedere gaudes’
tempore num faciant alieno. ‘laedere gaudes
 
ledere
gaudet
 
79      inquit ‘et hoc studio pravus facis.’ unde petitum
inquit ‘et hoc studio pravus facis.’ unde petitum
inquit ‘et hoc studio pravus facis.’ unde petitum
 
inquidinquis
studium
pravos
 
80      hoc in me iacis? est auctor quis denique eorum,
 
est ... quibus
 
81      vixi cum quibus? absentem qui rodit, amicum
vixi cum quibus? absentem qui rodit, amicum
vixi cum quibus? absentem qui rodit, amicum
 
dixi
absentem ... caveto – ‘absentem ... caveto’
quis
 
82      qui non defendit alio culpante, solutos
qui non defendit alio culpante, solutos
 
deffendit
sodalessulutos
 
83      qui captat risus hominum famamque dicacis,
 
dicatis
 
84      fingere qui non visa potest, conmissa tacere
fingere qui non visa potest, conmissa tacere
fingere qui non visa potest, conmissa tacere
 
iussanon vissa
commissa
taceri
 
85      qui nequit: hic niger est, hunc tu, romane, caveto.
qui nequit: hic niger est, hunc tu, romane, caveto.
 
hoc nichil
romanae
 
86      saepe tribus lectis videas cenare quaternos,
saepe tribus lectis videas cenare quaternos,
saepe tribus lectis videas cenare quaternos,
saepe tribus lectis videas cenare quaternos,
 
sepe
videavideatvidetis
caenarecaenerecanere
quaternas
 
87      e quibus unus amet quavis aspergere cunctos
e quibus unus amet quavis aspergere cunctos
e quibus unus amet quavis aspergere cunctos
e quibus unus amet quavis aspergere cunctos
e quibus unus amet quavis aspergere cunctos
 
imus‘ultimus’
autavetnovet
quaevisquamvisquis
aspargere
cunctis
 
88      praeter eum qui praebet aquam; post hunc quoque potus,
praeter eum qui praebet aquam; post hunc quoque potus,
praeter eum qui praebet aquam; post hunc quoque potus,
praeter eum qui praebet aquam; post hunc quoque potus,
praeter eum qui praebet aquam; post hunc quoque potus,
 
preter
prebet
praebet, ut aequum
aqua
ast
 
89      condita cum verax aperit praecordia liber:
 
candida
 
90      hic tibi comis et urbanus liberque videtur
 
comisc&
 
91      infesto nigris: ego si risi, quod ineptus
 
ergo
 
92      pastillos rufillus olet, gargonius hircum,
pastillos rufillus olet, gargonius hircum,
pastillos rufillus olet, gargonius hircum,
pastillos rufillus olet, gargonius hircum,
 
post illos
refillusrufinus
gorgonius
hyrcumyrcum
 
93      lividus et mordax videor tibi? mentio siquae
lividus et mordax videor tibi? mentio siquae
lividus et mordax videor tibi? mentio siquae
 
luvidus
mencio
siquasique
 
94      de capitolini furtis iniecta petilli
 
capitolinis
 
95      te coram fuerit, defendas, ut tuus est mos:
te coram fuerit, defendas, ut tuus est mos:
 
defendes
nos
 
96      me capitolinus convictore usus amicoque
 
meo
 
97      a puero est causaque mea permulta rogatus
 
vero
 
98      fecit et incolumis laetor quod vivit in urbe;
fecit et incolumis laetor quod vivit in urbe;
 
incolimisincolomis
letor
 
99      sed tamen admiror, quo pacto iudicium illud
sed tamen admiror, quo pacto iudicium illud
 
ammiror
luditium
 
100      fugerit:’ hic nigrae sucus lolliginis, haec est
fugerit:’ hic nigrae sucus lolliginis, haec est
fugerit:’ hic nigrae sucus lolliginis, haec est
fugerit:’ hic nigrae sucus lolliginis, haec est
 
hic
nigre
succus
hec
 
101      aerugo mera; quod vitium procul afore chartis,
aerugo mera; quod vitium procul afore chartis,
 
vicium
abforeaffore
 
102      atque animo prius, ut siquid promittere de me
atque animo prius, ut siquid promittere de me
atque animo prius, ut siquid promittere de me
 
ex
animo; prius ut
etid
 
103      possum aliud vere, promitto. liberius si
 
aliquidilludquid
 
104      dixero quid, si forte iocosius, hoc mihi iuris
 
michi
 
105      cum venia dabis: insuevit pater optimus hoc me,
cum venia dabis: insuevit pater optimus hoc me,
cum venia dabis: insuevit pater optimus hoc me,
 
insevit
obtimusoptimeoptumus
mi
 
106      ut fugerem exemplis vitiorum quaeque notando.
ut fugerem exemplis vitiorum quaeque notando.
 
viciorum
que quodquoque
 
107      cum me hortaretur, parce frugaliter atque
 
ortar&etur
 
108      viverem uti contentus eo quod mi ipse parasset:
viverem uti contentus eo quod mi ipse parasset:
 
mihi
parar&parassemrass&
 
109      ‘nonne vides, albi ut male vivat filius utque
 
at queatqueut qui
 
110      baius inops? magnum documentum, ne patriam rem
 
balbusbarrusbarusfarrispanis
 
111      perdere quis velit.’ a turpi meretricis amore
perdere quis velit.’ a turpi meretricis amore
perdere quis velit.’ a turpi meretricis amore
 
qui
a
ataut
 
112      cum deterreret: ‘scetani dissimilis sis.’
cum deterreret: ‘scetani dissimilis sis.’
 
deterrerer
scantiniscatinisectanisetani
 
113      ne sequerer moechas, concessa cum venere uti
 
mechas
 
114      possem: ‘deprensi non bella est fama treboni’
 
deprehensi
 
115      aiebat. ‘sapiens, vitatu quidque petitu
 
quidvequitque
 
116      sit melius, causas reddet tibi; mi satis est, si
sit melius, causas reddet tibi; mi satis est, si
 
reddatreddit
mi satis est sisat mihi est sised mihi sat si
 
117      traditum ab antiquis morem servare tuamque,  
118      dum custodis eges, vitam famamque tueri  
119      incolumem possum; simul ac duraverit aetas
incolumem possum; simul ac duraverit aetas
 
incolomemincolumen
possim
 
120      membra animumque tuum, nabis sine cortice.’ sic me
 
menbra
 
121      formabat puerum dictis et, sive iubebat
 
sine
 
122      ut facerem quid, ‘habes auctorem, quo facias hoc’  
123      unum ex iudicibus selectis obiciebat,
unum ex iudicibus selectis obiciebat,
 
electielectis
obitiebat
 
124      sive vetabat, ‘an hoc inhonestum et inutile factu
sive vetabat, ‘an hoc inhonestum et inutile factu
 
vectabat
factum
 
125      necne sit, addubites, flagret rumore malo cum
necne sit, addubites, flagret rumore malo cum
necne sit, addubites, flagret rumore malo cum
 
nec ne
an dubit&an dubitesaut dubites
fraglet
 
126      hic atque ille?’ avidos vicinum funus ut aegros
hic atque ille?’ avidos vicinum funus ut aegros
hic atque ille?’ avidos vicinum funus ut aegros
 
itaque
vides
egros
 
127      exanimat mortisque metu sibi parcere cogit,  
128      sic teneros animos aliena opprobria saepe
sic teneros animos aliena opprobria saepe
sic teneros animos aliena opprobria saepe
 
amicos
obprobriaobropriaoppropria
sepe
 
129      absterrent vitiis. ex hoc ego sanus ab illis
absterrent vitiis. ex hoc ego sanus ab illis
 
abstinerent
viciis
 
130      perniciem quaecumque ferunt, mediocribus et quis
perniciem quaecumque ferunt, mediocribus et quis
 
perneciempernitiem
quecumquequecunque
 
131      ignoscas vitiis teneor. fortassis et istinc
ignoscas vitiis teneor. fortassis et istinc
ignoscas vitiis teneor. fortassis et istinc
ignoscas vitiis teneor. fortassis et istinc
ignoscas vitiis teneor. fortassis et istinc
 
ignoscat
viciis
tentor
fortasse
et
 
132      largiter abstulerit longa aetas, liber amicus,
largiter abstulerit longa aetas, liber amicus,
 
abstulerint
etas
 
133      consilium proprium; neque enim, cum lectulus aut me
 
cum
 
134      porticus excepit, desum mihi. ‘rectius hoc est;  
135      hoc faciens vivam melius; sic dulcis amicis
 
amicus
 
136      occurram; hoc quidam non belle: numquid ego illi
occurram; hoc quidam non belle: numquid ego illi
 
hoc curram
non quidnunc quidnunquid
 
137      inprudens olim faciam simile?’ haec ego mecum
inprudens olim faciam simile?’ haec ego mecum
inprudens olim faciam simile?’ haec ego mecum
 
imprudens
faciam
hechoc
 
138      conpressis agito labris; ubi quid datur oti,
conpressis agito labris; ubi quid datur oti,
conpressis agito labris; ubi quid datur oti,
conpressis agito labris; ubi quid datur oti,
 
compressiscumpressis
libris
quiddaturquod datur
ociociiotii
 
139      inludo chartis. hoc est mediocribus illis
 
illudoincludoincuboincumbo
 
140      ex vitiis unum; cui si concedere nolis,
ex vitiis unum; cui si concedere nolis,
 
viciis
noles
 
141      multa poetarum veniat manus, auxilio quae
multa poetarum veniat manus, auxilio quae
 
venietvenit
auxilio queauxilioque
 
142      sit mihi – nam multo plures sumus, – ac veluti te
sit mihi – nam multo plures sumus, – ac veluti te
 
iam
et
 
143      iudaei cogemus in hanc concedere turbam.
iudaei cogemus in hanc concedere turbam.
 
iudei
cogamus
 

TESTIMONIA


Ln. 1. Schol. Pers. 1, 123 cf. Acr. ad serm. I 10: ‘Quod Lucilii versus dampnasset in satura ‘Eupolis atque Cratinus’

Ln. 7—8. ‘facetus, emunctae naris’ Donatus ad Òårent. Phorm. IIII 4, 1

Ln. 9 sq. Gunzonis epist. ad Augienses [I 296 Marten. et Dur.]

Ln. 11. ‘cum flueret lutulentus’ schol. Codex Parisinus 7975 saec. XI ad serm. I 10, 50

Ln. 11. ‘ego quantum ab illis tantum ab Horatio dissentio qui Lucilium fluere lutulentum et esse aliquid, quod tollere possis, putat... multum est tersior ac purus magis Horatius, et, non labor eius amore, praecipuus’Quintilian. X 1, 94

Ln. 17 sq. schol. Ã (om. quodque — animi) ad serm. II 6, 58

Ln. 19—21. ‘at — imitare’ schol. Pers. 5, 10

Ln. 29. ‘hic — sole’ schol. Pers. 5, 54

Ln. 34. ‘dummodo — amico’ Acr. ad serm. I 4, 82 sqq.

Ln. 34 sq. florileg. Paris. 8069 et Nostrad.

Ln. 39. ‘fierique tribuno figurate per dativum. Ut supra: dederim quibus esse poetis’ Acr. ad sermn. I 6, 25

Ln. 43 sq. Prisc. XI 8, 34 et in marg. cod. B alt. man. VIIII 7, 37

Ln. 81. ‘absentem — amicum’ florileg. Paris. 8818-a cf. Augustini ad fratres in eremo serm. 26 [VI p. 1279 ed. Ben.] = anthol. Lat. III 144: ‘quisquis amat dictis absentum rodere vitam, hanc mensam indignam noverit esse sui’

Ln. 81—85. ‘absentem — caueto’ Vincentius Bellonae. spec. hist. 69 florileg. Nostrad.

Ln. 84 sq. florileg. Parisin. 8069

Ln. 84. cf Gerberti epist. 5: ‘quoniam, ut ait poeta, nusquam tuta fides, et quia finguntur nec visa, nec audita, voluntatem nostram vobis non nisi scriptis aperimus, nec vestram aliter recipieimus’

Ln. 85. ‘hic— caueto’ schol. Pers. 1, 110

Ln. 85. Sevius ad ecl. 5, 56 georg. I 320

Ln. 85. Lactant. schol. Statii Theb. I 67 (sed om. cod. Monac.)

Ln. 90. cf ecbasis captivi v. 715: ‘comis et urbanus, animo pius, ore serenus’

Ln. 91. ‘pastillos Rufillus holet’ gloss. Mai class, auct. VIII 421 <...>

Ln. 107 sq. Prisc. XVI 16

Ln. 115—116. ‘sapiens — reddit’ gloss. Mai class, auct. VIII 597

Ln. 128—129. ‘sic — vitiis’ Vinc. Bell. spec. hist. 69 floril. Nostr. 188

Ln. 141. cf Senec. de vit, beat. c. 17: ‘tota ilia comicorum poetarum manus in me venenatos sales suos effudit’

Ln. 141—143. cf. Ioannes Saresber. policr. III 13: ‘ilico multa adulatorum veniet manus, et veluti te Iudaei cogent in suam concedere turbam’

Ad graece scripta legenda typus graecus extrahe


GAI M. SEVER • MMDCCLX • MMDCCLXVII