Q. HORATIUS FLACCUS • OPERA ET COMMENTARII
CARM. ICARM. IICARM. IIICARM. IVCARM. SAEC.EP.SERM. ISERM. IIEPIST. IEPIST. IIA. P.

porphyrionis commentarium in horatium flaccum


INITIOCARM. ICARM. IICARM. III • CARM. IV • CARM. SAEC.EP.SERM. ISERM. IIEPIST. IEPIST. IIA. P.
  1. intermissa, venus, diu...
  2. pindarum quisquis studet aemulari...
  3. quem tu, melpomene, semel...
  4. qualem ministrum fulminis alitem...
  5. divis orte bonis, optume romulae...
  6. dive, quem proles niobaea magnae...
  7. diffugere nives, redeunt iam gramina campis...
  8. donarem pateras grataque commodus...
  9. ne forte credas interitura quae...
  10. o crudelis adhuc et veneris muneribus potens...
  11. est mihi nonum superantis annum...
  12. iam veris comites, quae mare temperant...
  13. audivere, lyce, di mea vota, di...
  14. quae cura patrum quaeve quiritium...
  15. phoebus volentem proelia me loqui...

carm. iv i · intermissa, venus, diu...


1. intermissa venvs div. Post consummatos editosque tres carminum libros maximo interuallo hunc quartum scribere conpulsus esse dicitur ab Augusto, ut Neronis priuigni eius uictoriam de Reti[i]s Vindelici[i]s quaesitam inlustraret, quae in hoc libro ea ode[m] continentur, quae sic incipit: // Qualem ministrum fulminis alitem.

1. intermissa venvs div rvrsvs bella moves. In superiore libro ostendimus allegoricos bella et militiam Veneris Horatium pro amoribus dicere.

4. svb regno cina[y]re. Per ea significat Cina[y]ram se amasse. Et hoc autem allegoricos, quod ait ‘sub regno Cina[y]rae’ quasi ‘sub dominio’. Sed ut dignitatem formae eius ostenderet, reginam sibi fuisse ait.

6. circa lvstra decem. Prope annos quinquaginta aetatis iam se dicit agere.

6. flectere mollibvs iam dvrvm. ᾿Αντίθετον. ‘Mollibus’ enim ‘durum’ obposuit. Molli[ti]a autem Veneris imperia dicit, quasi ludicra ac delicata sint, se autem durum ait, quasi iam indomabilem propter aetatem. Nam et hoc translatiue dicitur a pecoribus, quibus cum iam aetate duris iuga ac frena adhibentur, perdomari non possunt.

9. tempestivivs in domvm pavli pvrpvreis ales oloribvs. Fabius Maximus Paulus fuit nobilis et disertus adulescens, cui uenerios lusus nunc cur maxime conuenire dicat, ipse ostendit subiciendo: [namque nobilis et decens et pro sollicitis non tacitus reis].

10. pvrpvreis oloribvs quomodo dicitur, cum albi sint potius? Sed sic purpureum pro pulchro dicere poetae adsuerunt, ut Vergilius: // Et pro purpureo poenas dat Scylla capillo, et alibi: // In mare purpureum uiolentior effluit amnis.

14. et pro sollicitis non tacitvs reis. Causidicum oratorem esse ostendit Paulum.

15. et centvm pver artivm. Vtique bonarum hic artium accipiendum.

17. et qvandoqve potentior largi mvneribvs riserit aemvli. [Quandoque] pro quandocumque positum est. Et est sensus: Quandocumque apud puellam potior riuale suo fuerit, quamuis ille muneribus commendare se ei conatus sit.

20. ponet marmoream svb trabe citrea. Id est: marmoreum signum tibi et templum decorum statuet.

29. me nec femina nec pver iam. Dicit, quod iam sit aetate declinata, non sperare posse fieri, ut mutuo ametur.

33. sed cvr, hev ligvrine, cvr // manat rara meas lacrima per genas? Iucundissime ostendit uelle se excusare a lusibus iam ueneriis, sed recordatione Ligyrini, quem adhuc diligit, lacrimas sibi decidisse et inpeditam linguam, quominus perferre posset ipsam excusationem.

35. cvr facvnda. Cur, inquit, lingua mea alioquin facunda subito in medio sermone obmutuit, ne perferre possem, quod coeperam dicere?

37. noctvrnis ego somniis // iam captvm teneo, iam volvcrem seqvor. Dicit se Ligyrinum ex desiderio semper somniare et, ut fit errore quodam mentis, imaginari, quasi, cum diu quaesitum tandem inuenerit, in alitem uersum ex ipsis manibus amitteret.

carm. iv ii · pindarum quisquis studet aemulari...


1. pindarvm qvisqvis stvdet aemvlari. Haec ὠιδὴ ad Antonium Iulium Marci Antoni triumuiri filium scribitur, continens laudes Pindari lyrici poetae.

2. ceratis ope daedalea nititvr pinnis. Id est: altiora quam possit expedire conatus decipietur, quem ad modum Icarus Daedali manibus factis pinnis.

3. vitreo datvrvs nomina ponto, quia ab Icaro mare, in quod decidit, Icarium appellatur. [Vitr][e][o] autem [ponto], id est: uitrei coloris.

10. sev per avdaces nova dithyrambos. Audaces dithyrambos ait, quod plurimum sibi Pindarus hic permittat. Nam et maximo spiritu nouas historias hoc metro canit. [Noua] autem [uerba] aut admirabilia aut ab ipso Pindaro facta esse accipe.

11. nvmerisqve fertvr lege solvtis. Ideo, quia plerumque ad uoluntatem suam quisque lyricus poeta metrum sibi fingit ita tamen, ut quem sibi ipse initio ὠιδῆσ statuit ordinem necesse habeat ad finem usque custodire.

17. sive qvos elea domvm redvcit palma caelestis. Vtrum Castorem ac Pollucem significat, an generaliter quicumque ex certamine sacrorum agonum uictoriam reportauerint?

19. et centvm potiore signis mvnere donat. Dicit magis illum honore inlustrari, quem Pindarus carmine suo celebrem fecit, quam si centum statuis publice honoretur.

21. flebili sponsae ivvenemve raptvm plorat. Aut si, inquit, flebile carmen scribit de adulescente aliquo, cuius morte sponsa decepta sit; quem inferis subducit atque inmortalem facit laudando animum moresque eius atque uirtutem.

25. mvlta dircaevm levat avra cycnvm. Dircaeum Pindarum dicit, quia Thebanus fuit, a fonte Boeotiae Dirce, qui est Thebis proximus. Cycnum autem eundem appellat a suauitate carminum, quia et cycni canori esse dicuntur.

25. levat avra, id est: sublimem facit.

27. matinae. Matinus mons Calabriae.

27. ego apis matinae more modoqve. Vt Pindarum propter sublimitatem et suauitatem carminis cycno comparauit, ita se api. Per quod significat parua quidem et humilia se scribere, sed subtilia ac dulcia.

33. concines maiore poeta plectro. Concedit Antonio Iulio, ut ipse potius triumphos Caesaris scribat, cum sit robustior in carminis spiritu. Hoc enim significat dicens [maiore plectro].

35. per sacrvm clivvm, id est: per uiam sacram; hac enim triumfantes in Capitulium ibant.

37. qvo nihil maivs melivsve terris fa[c]ta donavere. Caesare[m] scilicet.

42. pvblicvm lvdvm: id est: publicum gaudium.

42. svper impetrato fortis avgvsti reditv. Apparet Caesarem de reditu suo Romam litteras misisse. Sed gratus sensus. Sic enim se habet, ut intellegas populum Romanum, ut fit, publicis adclamationibus desiderasse diu reditum Augusti.

45. tvm meae siqvid loqvar avdiendvm. Spondet se quoque carmine aliquo laudes in Caesarem dicturum. Sed σχῆμα [breuis uersus] ἐπιεικὲς in eo, quod intulerit [siquid loquar audiendum].

47. pvlcher o lavdande canam recepto caesare felix. Ego felix recepto Caesare canam.

49. teqve dvm procedes io trivmphe. Ad ipsum triumphum conuersus haec dicit.

50. non semel dicemvs io trivmphe civitas omnis. Nota figura est, ut: // Pars in frusta secant et: // ὣς φάσαν ἡ πληθύς, [hoc est, ut dicebant plures].

53. te decem tavri. Hoc ad Iulium dicit.

54. me tener solvet vitvlvs. [Soluet], debito scilicet uoti suscepti.

57. fronte cvrvatos imitatvs ignis // tertivm lv[cer]nae referentis ortvm. Vitulum quo uotum soluturus sit, dicit cornua habere tertiae lunae comparabilia, id est: adhuc parua.

59. qva notam dvxit nivevs videri, cetera fvlvvs. Diserta et elegans elocutio. Significat autem uitulum hunc albam frontem tantum habere, in cetero corpore fuluum, id est, ru[m]fum esse.

carm. iv iii · quem tu, melpomene, semel...


1. qvem tv melpomene semel nascentem placido lvmine videris. Hac ὠιδῆι adfirmat studio poeticae deditum nulli posse alii rei uacare. Deinde deorum subiungit laudes.

5. cvrrv dvcet achaico, id est: quadrigali certamine.

6. deliis foliis, id est: laurea corona.

10. sed qvae tibvr aqvae fertile praeflvvnt. Proprie hoc ad secessum suum referens dicit Horatius. Tiburi enim fere otium suum conterebat, ibique carmina conscribebat.

12. aeolio carmine autem ita dictum accipe, ut si diceret ‘lyrico carmine’, quia quidam lyrici, ut Alcaeus, Aeolid[a]e magis dialecto usi sunt.

13. romae principis vrbivm // dignatvr svboles inter amabiles // vatvm ponere me choros. Subolem principis urbium Nerones uult intellegi, quos Augustus priuignos [alioqui ut suos] loco filiorum diligebat.

16. et iam dente minvs mordeor invido. Hoc intellegi uult de se, quod ait Sallustius: // Gloria inuidiam uicisti.

17. o testvdinis avreae // dvlcem qvae strepitvm pieri temperas: O Pieri, quae dulcem strepitum testudinis temperas.

23. romanae fidicen lyrae. Id est: lyricus poeta.

24. si placeo. ᾿Επιεικῶς [si placeo] intulit, et subaudiendum extrinsecus ‘tamen’, ut sit ‘si tamen placeo’.

carm. iv iv · qualem ministrum fulminis alitem...


1. qvalem ministrvm fvlminis alitem. Haec est egloga, propter quam, ut supra ostendimus, totus hic liber compositus est. Scripta est ergo in Neronem Drusum priuignum et successorem Augusti, qui Rethos Vindelicos bello uicit. De imperio autem principis huius duplicem facit comparationem. Nam Drusum ait tanto uigore atque impetu hostes Vindelicos inuasisse, quanta ui soleat aquila in rapinam inruere, primum ouium, mox corroborato uigore etiam draconum; ipsos autem hostes ita conterritos esse caede belligerantis Drusi, ut capream uisu leonis in se inruentis.

18. qvibvs // mos vnde dedvctvs per omne // tempvs amazonia secvri // dextras obarmet qvaerere distvli. Hi Vindelici sedibus ab Amazonibus eiecti [et] ex Thracia in exilium se contulisse Alpiumque loca insedisse dicuntur, et, quod potentissima in se tela secures Amazonum experti fuissent, ipsos quoque usum earum in bello accepisse.

22. nescire fas est omnia. Sensus est: fas est non omnia scire, id est: licet aliquid ignorare.

24. consiliis ivvenis repressae. Eo pertinet, quod ‘late uictrices’ dixerat.

25. qvid indoles nvtrita favstis svb penetralibvs. Quia non potest Drusum laudare nunc ut filium Augusti, [et] ab eo educatum institutumque dicit.

27. qvid avgvsti paternvs in pveros animvs nerones. Duo fuerant Nerones priuigni Augusti, quorum alterum in domo Tiberi Claudi mariti prioris Libia peperit, alterum in utero ad Augustum adtulit. Horum altero in Germania morbo extincto, alter adoptatus ab Augusto successor principatus ei fuit, uocitatusque est Tiberius Caesar.

31. nec inbellem feroces progenerant aqvilae colvmbam. Prouerbialis sententia.

33. doctrina sed vim promovet insitam. [Insitam]: innatam atque ingeneratam. Significat ergo uirtutem a parentibus ingenerari, instrui uero doctrinae disciplina.

34. rectiqve cvltvs pectora roborant. [Recti] genetiui casus est numeri singularis: huius recti, [cultus] numeri pluralis casus nominatiui: hi cultus. Sensus est autem: Colendo rectum pectora conroborantur. Et rectum absolute accipe pro aequo ac iusto.

35. vtcvmqve defecere mores, // indecorant bene nata cvlpae. [Vtcumque] ‘quandocumque’ significat apud hunc poetam ut supra diximus. [Indecorant] autem ‘indecora faciunt’ ac per hoc ‘dedecorant’ significat.

36. bene nata absolute dicitur. Sensus ergo est: Honesta natalium generositasque culpa dedecorantur, nisi digna disciplina haec prosequatur. Totum hoc autem propter Augustum dicitur, in cuius domo Nerones uidentur disciplinam uirtutis accepisse.

37. qvid debeas, o roma, neronibvs, // testis metavrvm flvmen et hasdrvbal. Metaurus amnis Galliae est, iuxta quem Nero consul cum Salinatore collega suo Hasdrubalem Hannibali fratri suo in Italiam magnum exercitum adducentem deuicit caesis supra quinque quadraginta milibus.

38. testis metavrvm flvmen. Metaurus dicitur, non Metaurum. Sed de flumine nomen hoc figurauit, ut alibi: // Aut flumen Rhenum aut pluuius describitur arcus, et Sallustius: // Nomenque Danubium habet, ut ad Germanorum terras adstringit.

41. qvi primvs alma risit adorea. Adorea laus bellica dicitur fortassis, quod adorandi sint, qui laudem ex bello reportant. [Risit] ergo Romanis accipiendum.

46. et impio // vastata poenorvm tvmvltv // fana deos habvere rectos. Et di, inquit, quorum templa in Italia a Poenis uiolata sunt, exinde recti esse coeperunt, pro Romanis aduersus eos agentes.

51. sectamvr vltro qvos opimvs // fallere, et effvgere est trivmphvs. Vltro, inquit, bello petimus Romanos, quorum manus si effugerimus, gaudere debemus, similesque in hoc sumus ceruis, qui lupos ultro insectentur, quos alioqui fugere debeant.

57. dvris vt ilex tonsa bipennibvs nigrae feraci frondis // in algido. Ordo est: ut ilex nigrae[st] frondis in Algido feraci duris bipennibus tonsa. Sensus autem hic est: ut ilex, quanto magis securibus caeditur, tanto corroboratur magis ac reuirescit, ita Romani per damna caedis suae fortiores effecti sunt. [Nigrae frond][i][s], id est uiridis adque umbrosae.

61. non hydra secto corpore firmior, et reliqua. Oportuna conparatio, qua Romanos uult intellegi caede sui potentiores fieri.

63. monstrvmve sv[v]mmisere colchi // maivs echi[r]o niaeve thebae. Vbi armatorum seges exiluit. Per haec autem intellegi uult, mirabile esse non deesse Romanos tot tantisque bellorum cladibus acceptis.

67. geretqve proelia conivgibvs loqvenda. Vtrum ‘quae ipsi Romani milites apud coniuges suas ostentent’, an ‘quae coniuges eorum de maritis suis praedicent’?

70. occidit, occidit spes omnis et fortvna nostri nominis [ab]

72. hasdrvbale interempto. Haec re uera frequenter dixisse dicitur Hannibal, cum caput fratris sui Hasdrubalis uidisset, quod Nero de industria adlatum ex Gallia ante castra eius nihil adhuc scientis de hac caede proici iusserat.

73. nihil clavdiae non perficient manvs. Haec iam poetae uerba sunt, non enim adhuc Hannibalis.

75. et cvrae sagaces expedivnt per acvta belli. [Acuta belli] absolute dicuntur ea, quae sunt in bello periculosissima.

carm. iv v · divis orte bonis, optume romulae...


1. divis orte bonis. Haec ὠιδὴ ad Augustum scripta est diutius in transmarinis prouinciis morantem, populi ac senatus legationibus missis reditum eius pr[a]ecatum.

6. instar veris enim vvltvs vbi tvvs adfvlsit. Hoc est: praesentia tua ad instar uernae gratiae exhilarantur omnia.

9. vt mater ivvenem qvae notvs invido // flatv carpatii trans maris aeqvora // cvnctantem spatio longivs annuo // dvlc[c]i distinet a domo // votisqve ominibvs et precibvs vocat. Vt mater iuuenem cunctantem spatio longius annuo uotis ominibus et pr[a]ecibus uocat. [Cunctantem] autem demorantem significat, ut apud Vergilium: // Reginam thalamo cunctantem ad limina primi // Poenorum expectant.

15. sic desideriis icta fidelibvs qvaerit patria caesarem. [Icta] participialiter dicitur, et significat ‘percussa’.

18. nvtrit rvra ceres almaqve favstitas. Adnotandum nomen ‘Faustitas’ sic dictum quasi felicitas aut iucunditas.

22. mos et lex macvlosvm edomvit nefas. Eleganter uidetur eam legem significare quam de adulteriis cohercendis sancxit.

24. cvlpam poena[m] premit comes. Mire, comes, inquit, culpae poena[e] sua[e] est, id est ‘non differetur poena sua delinquentibus’, per quod significat nihil gratiose aut neglegenter fieri.

30. et vitem vidvas dvcit ad arbores. Suauiter et uiduas arbores dixit, priusquam uites adiunctas habeant, quia cum habent maritari dicuntur a rusticis.

31. et alteris te mensis adhibet devm, id est: secundis mensis.

36. et magni memor hercvlis. Memor beneficiorum eius ac magnitudinis.

39. dicimvs vvidi. Id est: poti atque madidi.

carm. iv vi · dive, quem proles niobaea magnae...


1. dive qvem proles niobea magn[a]e. Haec ὠιδὴ hymnum Apollinis continet, qua commendat ei carmina sua, et simul adloquitur pueros puellasque, quos carmen saeculare docet.

3. et troiae prope victor altae. Id est: paene uictor. Hoc autem ad illud pertinet, quod dicatur Paris in Achillen sagittam Apolline derigente tetendisse.

5. ceteris maior tibi miles inpar. [Tibi inpar] Achilles scilicet.

12. p. tevcro. Pro Teucrio puluere; ergo principali pro possessiuo nomine usus est. Sic dicitur: // Hauriat hunc oculis[ignem] [crudelis ab alto]Dardanus, pro eo, quod est: Dardanius.

16. falleret avlam. [Aulam] sine dubio pro toto Ilio positum est; neque enim solum regem fefellerunt Graeci adhibitis insidiis, uerum totum populum.

18. nescios fari pveros, id est: infantes περιφραστικῶς.

22. adnvisset rebvs aeneae potiore dvctos alite mvros. Id est: adnuisset, ut meliore alite, hoc est, meliore auspicio Aeneas urbem constitueret.

26. qvi xantho lavis amne crines. ‘Lauis’ ueteres dixisse, non ‘lauas’, et ‘lauere’, non ‘lauare’ supra ostendimus.

27. davniae defende decvs camenae levis agyiev. Dauniae Camenae suae Musae dicit Horatius, id est sui carminis, siquidem Daunia Apulia est, in cuius finibus natus est.

28. levis agyiev. Agyiae uiae[t] Graece dicuntur. Varro autem: quod ex responso oraculi in uiis publicis urbis suae Athenienses statutis altaribus sacrificare Apollini instituerint, Agyieum appellauere.

31. virginvm primae pveriqve claris // patribvs orti, // deliae tvtela deae. Id est: qui estis tutela Deliae deae hoc est Dianae; σχῆμα est ἐφεξήγησις.

35. lesvivm servate pedem. Id est: Alcaei lyrici poetae, qui Lesbius fuit.

35. meiqve pollicis ictvm, id est: modulationem lyrici carminis. Et suauiter hoc dicitur, quasi ipsam lyram percutiat.

37. rite latonae pvervm canentes. Id est: Apollinem Latonae filium.

39. celeremqve pronos volvere menses. Quia similiter per lunae cursum uidentur tempora peragi ut per solis. Sed et circa lunam proprie [mensis] dixit, quia singulis mensibus zodiacum circulum luna pertransit, quem sol toto anno.

41. nvpta iam dices: quando fueris iam nupta. [Saecula festa]

42. saecvlo festas referente lvces. Id est: die[m] saeculare festum referente.

carm. iv vii · diffugere nives, redeunt iam gramina campis...


1. diffvgere nives. Carmen hoc uerni temporis continet descriptionem. Scribitur autem ad Torquatum.

3. et decrescentia ripas flvmina praeterevnt. Id est: praeter ripas suas eunt flumina, quod significat ripas suas non excedere, sed intra alueum labi.

5. avdet dvcere nvda choros. [Nuda], quia iam frigora exclusa sunt.

7. inmortalia ne speres monet annvs. Id est: nequid putes inmortale esse atque perpetuum, respice anni tempora, quorum unum quodque celeriter occidens alii cedit.

13. damna tamen celeres reparant caelestia lvnae. Cum condicionem mortalitatis nostrae temporibus anni comparasset, ne uiderentur et homines renasci ut tempora, intulit: [Nos ubi decidimus] et reliqua.

15. qvo pivs aeneas, qvo tvllvs dives et ancvs. Hoc ideo dicit, ut ostendat condicionem mortalitatis omnibus hominibus communem esse.

17. qvis scit an adiciant hodiernae crastina svmmae // tempora dii svperi. Quis, inquit, scit an ad summam annorum uitae, quam hodiernum usque egisti, crastinus dies adiungatur: id est: qui scit an cra[n]s uicturus sis, cum facile et quacumque hora possis occidere?

19. cvncta manvs avidas fvgient heredis amico. Id est: illud tuum erit tantum, quo[d] dum uiuis, fructus fueris.

21. et de te splendida minos fecerit arbitria. Non dicit ‘cum te splendidum ornatumque fecerit Minos iudicio suo’, sed ‘cum de te splendide ac digne iudicauerit Minos’. Ita ‘splendida arbitria’ ad Minois gloriam pertinent iudicantis, non ad eius, de quo iudicat.

25. infernis neqve enim tenebris diana pvdicvm // liberat hippolytvm. Atqui Vergil. ait, Hippolytum redisse ad auras aetherias, ita: // Paeoniis reuocatum herbis et amore Dianae. Sed nunc non ad illud refert, quod post distractionem illam, quam ab equis suis passus est, in uitam restitutus fertur, sed ad condicionem mortalitatis, quam non potuit perpetuo effugere per Dianae fauorem.

27. nec lethea valet thesevs abrvmpere caro // vincvla pirithoo. Nota historia Theseum et Pirithoum ad inferos descendisse rapiendae Proserpinae causa. Quos nunc dicit uinctos ibi remansisse.

carm. iv viii · donarem pateras grataque commodus...


1. donarem pateras g. c. Hac ὠιδῆι indicat sibi facultates tantas non esse, ut possit fialas et alia pr[a]etiosa donare, sed quod maius est, carmen se Censorino largiri; deinde praefert carmina omnibus diuitiis.

6. qvas avt parrhasivs protvlit avt scopas. Parrhasius Athenis pictor clarus fuit, Scopas glyfopoeos [id est signorum marmoreorum scilicet].

8. sollers nvnc hominem ponere, nvnc devm. [Ponere] nunc ‘constituere ac fingere’.

9. sed non haec mihi vis: diuitiarum scilicet.

9. non tibi talivm res est, avt avimvs deliciarvm egens. Sensus est: nec ego haec largiri possum, nec si possem, tu ea desiderares, quia carmina tibi diuitiis omnibus gratiora sunt.

11. carmina possvmvs // donare et pr[a]etivm dicere mvneri. Id est: ostendere, quam pr[a]etiosum munus sit carmen.

13. non incisa notis marmora pvblicis,

14. per qvae spi // ritvs et vita redit bonis: per quos titulos consecrati defuncti duces quandam inmortalitatem consequuntur.

18. eivs, qvi domita nomen ab africa lvcratvs rediit. Africanum Scipionem significat.

19. clarivs indicant lavdes qvam calabrae pierides. Facta, inquit, clarorum uirorum, nisi carminibus inlustrentur, aetatis suae memoriam non excedunt.

20. qvam calabrae pierides. Sua uult intellegi carmina, quia in urbe Venusi[n]a natus est, quae est in Calabria atque Apulia.

27. divitibvs consecrat insvlis. Insulas dicit, quas [macaron nes[s]us Homerus], Latini [fortunatorum insulas] appellant.

29. caelo mvsa [a]beat. [Caelo beat], id est: caeli possessione beatum facit, ac per hoc inmortalem reddit.

31. clarvm tyndaridae sidvs. Σχῆμα ἐφεξήγησις. [Qui Tyndarida clarum sidus aiunt]. Saepe autem dictum est, stellas Castoris ac Pollucis nauigantibus spem meliorem ostendere.

carm. iv ix · ne forte credas interitura quae...


1. ne forte credas interitvra. Haec ὠιδὴ ad Marcum Lollium scripta est consularem; qua adfirmat inmortalitatem habitura scripta sua, quamuis sint alii ante se meliores poetae; nam nec Homeri magnitudinem obstare, quo minus Pindarus et alii poetae, qui post eum orti sunt, clari habeantur. Prima autem syllaba ὠιδῆς huius circumflexe enuntianda est, ut sit ‘ne credas’, id est ‘ne credideris’.

2. non ante vvlgatas per artes. Gloriatur se primum lyrica carmina Latina lingua ausum scribere.

7. c[a]eaeqve et alcaei minaces. Simonides lyricus poeta C[a]eus fuit, id est: ex C[a]ea insula. [Minaces] autem [Alcae][i] Camenae dicuntur, quoniam adeo amarus fuit, ut austeritate carminis sui multos ciuitate eiecerit.

9. nec siqvid olim lvsit anacreon. [Lusit], inquit, quia iocis et conuiuiis digna scripsit.

11. vivvntqve commissi calores aeoliae fidibvs pvellae. [Calores] pro ‘amores’ dicuntur. Saffo autem significat, quae Aeolid[a]e dialecto usa est.

13. non sola comptos arsit advlteri crines. [Arsit crine][s] pro ‘deperiit, a[u]tque amauit’ dictum est. Hac autem periodo colligit saepe eadem facta, quae legimus circa Ilium gesta; quod his clarus poeta contigerit perpetuam obtinuisse memoriam.

29. pavlvm sepvltae distat in[h]ertiae celata virtvs. Non, inquit, multo distat ab inertia uirtus, si ut de illa, ita de hac quoque sileatur.

35. secvndis temporibvs dvbiisqve rectvs. Id est: et prosperis et aduersis, aequitatem retinens.

37. vindex avarae fravdis. Vindicem nunc pro punitore posuit, quia uindicare apud ueteres non tantum defendere, uerum etiam punire significat.

38. dvcentis ad se cvncta pecvniae. Vtrum pecuniam pro auaritia posuit, quae merito ad se ducere cuncta dicitur, quia auari rapere omnia student, an [ducentis ad se cuncta pecuniae] ad hoc referens dixit, quia pecuniosorum gratiam omnes sequuntur?

39. consvlqve non vnivs anni. Virtutes tuae, inquit, te perpetuum consulem faciunt.

40. sed qvotiens bonvs atqve fidvs // ivdex honestvm praetvlit vtili, // reiecit alto dona nocentivm // vvltv, per obstantes catervas // explicvit sva victor arma. Quotiens, inquit, animus tuus honeste iudicans praemia oblata a nocentibus respuit, totiens gloriosus ex hostibus uictoriam reportauit.

45. non possidentem mvlta vocaberis recte beatvm. Ordo: Non recte uocaueris beatum multa possidentem.

51. non ille pro caris amicis avt patria timidvs perire. Deest [g]erit’. Ait autem eum, qui bonis artibus instructus sit, non dubitare et pro amicis et pro patria mortem subire, si necesse sit.

carm. iv x · o crudelis adhuc et veneris muneribus potens...


1. o crvdelis adhvc et veneris mvneribvs potens. Haec ὠιδὴ in Ligurinum scripta est, qu[a]erellam amoris continens.

1. veneris mvneribvs potens. Id est: ob munera, quae in te Venus contulit.

2. insperata tvae cvm veniet plvma svperbiae. Plumam pro prima barba posuit.

4. nvnc et qvi color est pvniceae flore prior rosae. [Prior] pro ‘melior’.

5. in faciem verterit hispidam, id est: hirsutam.

carm. iv xi · est mihi nonum superantis annum...


1. est mihi nonvm svperantis annvm. Significat se diem natalem Maecenatis uelle celebrare. Loquitur autem ad Fyllidem amicam.

5. qva crines religata fvlges. Pro ‘fulgere soles’. Non enim iam coronatam esse dicit, sed inuitat eam, uti coronetur.

6. ridet pro: grata est ac fulget.

9. cvncta festinat manvs. Ad multitudinem ministrorum refertur.

11. sordidvm flammae trepid[i]ant rotantes vertice fvmvm. [Non otiosum] energos dictum est.

14. idvs tibi svnt agendae, // qvi dies mensem veneris marinae // findit aprilem. [Idus Apriles significat autem mensis] Aprilis ἀπὸ τῆς ᾿Αφροδίτης dictus uidetur, nec inmerito, cum in res uenerias eo tempore omnia animalia excitentur. Significat autem idibus Aprilibus natalem diem Maecenatis esse, in cuius honorem sacrificet et epuletur.

21. telefvm, qvem tv petis, occvpavit // non tvae sortis ivvenem pvella. Ad mulierem loquitur, cuius nomen non ostendit. Significat autem amari ab hac Telefum puerum, quem iam alia occupauerat. [Non tuae sortis] : non tuae condicionis, non tuae mediocritatis.

23. tenetqve grata compede vinctvm. Belle ‘gratam compedem’ amoris uinculum ait.

25. terret ambvstvs faethon avaras spes. Nequid auide et supra condicionem nostram adpetere conemur, Faethontis et Bellerofontis proponuntur exempla.

29. semper vt te digna seqvare et vltra // qvam licet sperare nefas pvtando // disparem vites. Difficilis [dictio] frasis. Monet autem: disparem uites, ut possis te digna sequi et nefas habere in spem referre plus quam oportet.

31. age iam meorvm finis amorvm, non enim posthac // alia calebo femina, condisce modos. Quare finem amorum suorum hanc dixerit, ipse ostendit. Ordo est autem: age, iam, meorum finis amorum, condisce modos.

carm. iv xii · iam veris comites, quae mare temperant...


1. iam veris comites qvae mare temperant // inpellvnt animae lintea thraciae. Vergilium adloquitur. Iterum autem ueris tempus describit. Ceterum animas pro flatibus uentorum dicere usitatissimum est poetis. Sic denique Vergilius ait: // Quantum ignes animaeque ualent.

4. iam nec prata rigent nec flvvii strepvnt // hiberna nive tvrgidi. Atqui ueris tempore intumescere flumina incipiunt: nisi κατὰ ἔμφασιν adultum iam ueris tempus uult intellegi, quo[n]iam nix omnis elapsa est.

5. nidvm ponit ityn fleviliter gemens infelix avis. Procnen, ac per hoc hirundinem significat.

6. et c[a]ecropiae domvs aeternvm obprobrivm. [C[a]ecrop[r]ia][e] [domus], quoniam Athenienses fuerunt, C[a]ecrops autem Atheniensium dux.

7. qvod male barbaras regvm est vlta libidines. Nota historia est Procnes, quae ob stupratam et lingua debilitatam Filomelam sororem a Tereo marito filium sibi communem et illi Ityn nomine occidit et epulandum inprudenti obposuit; dein palam facto facinore cum fugeret cum sorore infestum maritum, in hirundinem et lusciniam transfiguratas esse, ipsum quoque Tereum in upupam auem esse conuersum.

11. cvi pecvs et nigri colles arcadiae placent. Pana pastoralem Arc[h]adiae deum significat.

15. ivvenvm nobilivm cliens. Augusti et Maecenatis. Aut numquid Neronum priuignorum Augusti dicit?

16. nardo vina merebere. // nardi parvvs onyx eliciet cadvm. Onyx genus ampullae est marmoreae. Ioculariter autem dicens: si adtuleris unguentum, tum demum ego proferam uinum illud Calenum.

18. qvi nvnc svlpiciis accvbat horreis. [Sulpiciis]: Sulpicii Galbae horreis dicit. Hodieque autem Galbae horrea uino et oleo et similibus aliis referta sunt.

19. spes donare novas largvs. Cadus scilicet. Potulentos autem scimus plerumque maiora[re] sperare.

21. cvm tva velox merce veni. Cum ampulla unguenti scilicet.

24. plena dives vt in domo. Vt, si diues sim, et in domum meam omnium rerum plenam te inuitem.

26. nigrorvm ignivm: funerum dicit quasi lugubrium ignium.

27. misce stvltitiam consiliis brevem. [Breuem stultitiam], hoc est: breuis temporis.

carm. iv xiii · audivere, lyce, di mea vota, di...


1. avdivere lyce di mea vota. Ad Lycen loquitur, de cuius superbia in tertio qu[a]estus est in illa ode, cuius initium est: // Extremum Tanain si biberis Lyce. Ergo senectutem illi nunc obprobrat, per quam ingrata iuuenibus facta fastiditur.

2. et tamen vis formosa videri. Belle illam lasciuire ait, et ideo bene additum ‘inpudens’.

5. cvpidinem lentvm sollicitas. ille vir[i].: Sollicitas Cupidinem, qui ideo lentus est, quoniam tu ei ingrata es per aetatem.

6. ille virentis et // doctae psallere chiae // pvlchris excvbat in geni[i]s: Cupido scilicet. Ob multa[m] autem decoram esse Chiam uult intellegi, quod et uirenti aetate sit et docta sit psallere, et quod genis ac per hoc oculis pulchris sit: et ideo Cupidinem in ipsis genis eius dixit excubare.

9. inportvnvs enim transvolat aridas qvercvs. Allegoricos [aridas quercus] pro senio adfectas mulieres et [inportunus] iocosa ἰρωνία dicitur.

13. nec coae refervnt iam tibi pvrpvrae nec cari lapides. Hoc est, quod supra dixit: // Et tamen uis formonsa uideri. Significat enim illam puellariter se ueste et gemmis excolere.

14. qvae semel notis condita fastis inclvsit volvcris dies: quae iam retro acta sunt.

20. qvae me svrpverat mihi, id est: subripuerat.

21. felix post cinaram notaqve et artivm // gratarvm facies. [Post Cinaram] utrum ad qualitatem pertinet an ad tempus, id est ‘secunda pulchritudine a Cinara’ an ‘post illam defunctam, deinde felix pulchritudine’?

28. dilapsam in cineres facem. ᾿Ενφατικῶς illam ut Amoris facem dilapsam ait in cineres et consumptam refrixisse.

carm. iv xiv · quae cura patrum quaeve quiritium...


1. qvae cvra patrvm qvaeve qviritivm. Negat ullo senatus populiue Romani obsequio posse pro meritis dignos honores inueniri uirtutibus Caesaris, quibus in aeternum consecretur.

4. per titvlos memoresqve fastos aeternet: fictum uerbum est ‘aeternet’.

7. qvem legis expertes latinae // vindelici didicere nvper, // qvid marte possis. Non sic haec dicit, quasi ab Augusto Caesare Vindelici debellati sint, sed quod Drusus exercitibus auspiciisque Augusti eos debellauerit.

10. genavnos . . . brennosqve. Cisalpinae gentes sunt hae.

11. et arces alpibvs inpositas tremendis. Non ‘Alpes tremendas’, ut dictum est, intellegamus, sed ‘hos tremendos, id est timendos, qui eas habitant’.

13. deiecit acer plvs vice simplici. Vult intellegi in uastandis his non tantam illis cladem intulisse, quantam ipsi dederant, sed duplam. [Hoc est enim: ‘non simplicem uicem reddente].

14. maior neronvm. Ordo est: Drusus maior Neronum. Hic enim maior natu fuit.

18. devota morti pectora liberae. Eleganter: non metuentes mortem. Mortem liberam perpetuo epitheto dictam accipe.

19. qvantis fatigaret rvinis: hostium ruinis scilicet.

20. indomitas prope qvalis vndas // exercet avster pleiadvm choro[s] // scindente nvbes, inpiger hostivm // vexare tvrma[r]s. Mirum [an quod sequitur] ἀνακόλουθον. Cum enim praedixisset ‘qualis’, non intulit, quod erat consequens, ‘talis’, sed ‘inpiger’. Ergo sic totum intellegendum: Qualis est Auster cum ortu [Vergiliarum] Pleiadum concitatus [Cum] exercet undas, tam inpiger Drusus hostium turmas uastabat.

24. per ignes. Ignes nunc pro acerrimis concitatisque periculis accipere debemus.

25. sic tavriformis volvitvr avfidvs. Omnium fluminum genii taurino uultu, etiam cum cornibus, pinguntur propter impetus et fremitus ipsarum aquarum.

27. cvm saevit horrendamqve cvltis // dilvviem meditatvr agris. Male dixit [m][ed][itatur], quia in ipso actu est, nec debet cogitare aut condiscere id, quod iam facit.

31. primosqve et extremos metendo. Sic et Vergilius: // Proxima quaeque metit gladio.

32. sine clade victor, id est, sine suorum clade.

33. te consilivm et tvos praebente divos. Hoc ideo dicitur, quia auspiciis Caesaris haec gessisse dicitur.

34. nam tibi qvo die portvs alexandria svpplex. Ita euenit, ut post annos quindecim Drusus eodem die Raetos Vindelicos uinceret, quo die Augustus Alexandriam uicerat.

39. et optatvm peractis imperiis decvs adrogavit. Inmortalitatem ex consecratione uidetur significare, cum dicat [peractis imperiis].

42. te profvgvs scythes. [Profugus] dicitur, quia numquam eodem loco manet, unde et nomades dicuntur.

49. te non paventis fvnera galliae. Et hic ‘tellus’ per zeugma ex inferiore uersu accipere debemus. Non pauentes autem Gallos funera ait, quia uel ferocia uel uana persuasione rursus renascendi mortem non timebant. De quibus et Lucanus sic ait: // Animaeque capaces // Mortis: et ignauum, rediturae parcere uitae.

52. compositis venerantvr armis, id est: pacati.

carm. iv xv · phoebus volentem proelia me loqui...


1. phoebvs volentem proelia me loqvi. Quidam separant hanc ὠιδὴν a superiore, sed potest illi iungi, quoniam et hic laudes dicuntur Augusti.

1. foebvs volentem proelia me loqvi // victas et vrbes increpvit lvra. Non ‘lyra[e] increpuit’, sed ‘uolentem me proelia lyra[e] loqui’, id est: lyrico carmine.

3. ne parva tyrrhenvm per aeqvor vela darem. Allegoricos significatur: ne magnam materiam humili generi carminis committerem.

6. et signa nostro restitvit iovi. Signa dicit, quae adempta Romanis interfecto cum exercitu a Parthis Crasso duce Augustus recuperauit.

9. ianvm qvirini clavsit. Id est: pacem ubique fecit; tunc enim claudebatur, belli uero tempore patebat. Nam et Vergilius, uolens ostendere perpetuam pacem futuram, sic ait: // Claudentur belli portae.

9. et ordinem rectvm evaganti frena licentiae iniecit. Ordo est: iniecit frena licentiae, ordinem rectum euaganti.

17. non fvror civilis avt vis exiget otivm. [Exiget] nunc ‘excludet’ significat, quasi ἔξω aget, ut Terent.: // Spectandae an exigendae. Non ira, qvae prodvcit enses. [Producit], hoc est: fabricat.

20. et miseras inimicat vrbes. Fictum uerbum est: inimicas facit.

24. non tanain prope flvmen [h]orti. Scythas significat.

30. lydiis remixto carmine tibiis. Aiunt tres modos tibiarum esse: Ionicum, Lydium, barbarum.

31. et almae progeniem veneris canemvs. Id est gentem Iuliam, quae ab Iulo nepote Veneris oriunda existimatur.

Ad graece scripta legenda typus graecus extrahe


GAI M. SEVER • MMDCCLX • MMDCCLXVII