Q. HORATIUS FLACCUS • OPERA ET COMMENTARII
CARM. ICARM. IICARM. IIICARM. IVCARM. SAEC.EP.SERM. ISERM. IIEPIST. IEPIST. IIA. P.

acronis commentarium in horatium flaccum


INITIOCARM. ICARM. II • CARM. III • CARM. IVCARM. SAEC.EP.SERM. ISERM. IIEPIST. IEPIST. IIA. P.
  1. odi profanum volgus et arceo...
  2. angustam amice pauperiem pati...
  3. iustum et tenacem propositi virum...
  4. descende caelo et dic age tibia...
  5. caelo tonantem credidimus iovem...
  6. delicta maiorum inmeritus lues...
  7. quid fles, asterie, quem tibi candidi...
  8. martiis caelebs quid agam kalendis...
  9. donec gratus eram tibi...
  10. extremum tanain si biberes, lyce...
  11. mercuri - nam te docilis magistro...
  12. miserarum est neque amori dare ludum neque dulci...
  13. o fons bandusiae, splendidior vitro...
  14. herculis ritu modo dictus, o plebs...
  15. uxor pauperis ibyci...
  16. inclusam danaen turris aenea...
  17. aeli vetusto nobilis ab lamo ...
  18. faune, nympharum fugientum amator...
  19. quantum distet ab inacho...
  20. non vides, quanto moveas periclo...
  21. o nata mecum consule manlio...
  22. montium custos nemorumque, virgo...
  23. caelo supinas si tuleris manus...
  24. intactis opulentior...
  25. quo me, bacche, rapis tui...
  26. vixi puellis nuper idoneus...
  27. inpios parrae recinentis omen...
  28. festo quid potius die...
  29. tyrrhena regum progenies, tibi...
  30. exegi monumentum aere perennius...

carm. iii i · odi profanum volgus et arceo...


METRVM DVOBVS VERSIBVS ALCAICVM, TERTIVS IAMBICVS DIMETER YPERCATALECTICVS, QVARTVS PINDARICVS.


1. odi profanum u. e. Haec uox in sacrificiis frequentabatur, qua significarent, ut bona omina haberentur [(ex Porph.).] Quod oportune hic poeta posuit, qui sacerdotem Musarum se erat dicturus inferius, ut praedicendo profanos sacrorum se meminisse monstraret [(cons. Porph.).] Vt Vergilius (Aen. VI 258): Procul, o procul este, profani. odi. Modo praesentis est temporis, aliquando tamen et pro praeterito ponitur. profanvm. Profani dicebantur sacris non initiati, qui fanum intrare non poterant. Hic tamen per allegoriam profanos imperitos dixit, qui merito doctis exosi sunt. arceo. Prohibeo.

2. fauete linquis. Vt (Verg. Aen. V 71): Ore fauete omnes. favete. Cantate mecum. Ordo est: ego sacerdos Musarum canto uirginibus et pueris carmina non ante audita.

2. carmina non prius audita. A Romanis [scilicet], quamuis L<a>euius lyrica ante Horatium scripserit, ut ilia non ad plenum et exacte facta monstraret.

4. uirginibus puerisque c. Promittit se carmina prolaturum, quo teneras aetates ad utilia instituat, quibus ad beatam uitam peruenire possint. Ordo est: imperium regum timendorum est in proprios greges; imperium Iouis clari Giganteo triumpho, mouentis cuncta supercilio, est in ipsos reges.

5. in proprios. Circa proprios.

6. reges in ipsos imperium est iouis. Vnde et Vergilius (Aen. X 18): Rerumque hominumque aeterna potestas.. ut philosophice ostendat neminem hominum a metu inmunem esse, omnes uindictae numinum subiacere.

8. cuncta s. [c.] m. Vergilius (Aen. VIIII 106. X 115): Et totum nutu tremefecit Olimpum.

9. ordinet a. Digerat in ordinem; uinearum enim satorem dicit.

11. descendat in campum p. In campo enim Martio comitia erant populi Romani et ibi descendebant, qui honores petere uoluissent.

13. contendat. Nonnulli autem distinguunt, ut ‘hic melior fama et moribus contendat’ cum supra dicto scilicet, qui ‘generosior petitor descendit in campum’. Potest autem et sic dici: ‘hic contendat’, idest uiuat ‘melior fama et moribus’, ut ostendat uarios actus hominum una necessitate perire.

14. necessitas. Mors, et per hoc ostendit studia quidem diuersa esse hominibus ad morum et honorum gradus, conditionem tamen mortalitatis imam esse.

16. omne capax m. u. n. Aut quia in urna omnium nomina, qui honores petebant, mitti consueuerant, ut, qui sorte egressi fuissent, de ipsis iudicaretur, aut secundum opinionem illam uulgarem, qua adfirmabant sorte singulos ab Oreo ad mortem trahi [(ex Porph.),] ut est (Lucan. V 394): Et uana uersat in urna. ‘Mouet’ autem est ‘uoluit ad sortiendum fatum’.

17. super inpia ceruice. Vt (carm. I 9, 5. 6): Ligna super foco // Large reponens.. et per allegoriam significat neminem deliciose et libenter sub metu uiuere. Et sumpsit exemplum a Dionysio, Siculorum tyranno magnae saeuitiae; cuius dum potentia et copiae a Damocle quodam philosopho laudarentur, quod ad luxum si cuncta subpeteret, rogato eodem philosopho ad prandium destrictum gladium super ipsum tyrannus a culmine iussit ligatam seta pendere; quo metu perculsus philosophos regalibus et adparatis copiis uti non potuit [(cons. Porph.).] Tunc Dionisius timenti respondit hoc modo tyrannos uiuere et inter summos apparatus [..] urgeri periculis.

20. non auium citharaeque. Propter illos Siculorum reges, qui aut pro sollicitudine aut pro deliciis sine auium cantu et sine citharae sono dormire non poterant.

21. somnus agrestium l. u. Altus; quo rustici aut lassitudine laboris utuntur aut anime securitate. Vergilius (georg. II 467): At secura quies et nescia fallere uita. Ordo est: lenis somnos agrestium uirorum non fastidit humiles domos (cons. Porph.) et umbrosam ripam et non fastidit desiderantem, quod satis est: Tempe agitata Zephyris.

22. non humilis domos fastidit. Vt Vergilius (ecl 2, 29): Atque humiles habitare casas.

24. tempe. [Idest] loca nemorosa et amoena riuis.

25. quod satis est. Quod sufficiat ad uictum cultumque agri, [...].

26. neque tumultuosum e. m. Idest non in se prouocat tempestuosum mare, dum unit nauigando parare diuitias. tvmvltvosvm. Hic autem conuertenda est oratio, ut tumultuosum mare et saeuus impetus cadentis Arcturi aut orientis H<a>edi non sollicitet somnum et cetera similiter.

27. arcturi. Septemtrionis, ut (Verg. Aen. I 744): Arcturum pluuiasque Hyadas.

28. aut orientis haedi. Antitheta cadentis et Orientis [(ex Porph.),] quae aut in ortu aut in occasu faciunt tempestates, ut (Verg. gerg. I 205): Haedorumque dies et lucidus Anguis.. et alibi (Verg. Aen. VIIII 668): Pluuialibus Haedis.

29. non uerberatae grandine uineae. Quae agricolae spem nihil inferendo deceperi<n>t.

30. Ordo est: et non sollicitat illum fundus mendax arbore culpante nunc aquas, nunc sidera torrentia agros, nunc iniquas hiemes. fvndvsqve mendax arbore. Quae floram ubertatem non perferat ad fructum pomorum, ut Vergilius (georg. IIII 142. 143), dum de fructifero loqueretur: Quotque in flore nouo pomis se fertilis arbos // Induerat, totidem autumno matura tenebat.

32. hiemes iniquas. Aquosas, nimias.

33. contracta pisces aequora sentiunt. Bene dixit pisces, non beluas, ut augeret breuitatem angustati maris, quam exiguitas tanta sentiret.

34. iactis in altum molibus. Verbo ipso usus est fabricantum. Iaci enim in mare moles dicuntur, quotiens excluditur aqua. Ordo est: frequens redemptor et dominus fastidiosus terrae cum famulis demittit huc caementa.

35. cementa. Fundamenta, ubi aedificium consistat. caementa demittit redemptor. Fabricae susceptor aut certe qui redimat terras cum famulis et easdem fastidiat maria struens.

37. sed timor et minae scandunt eodem. Ad ilia redit, quae beatam uitam adimant, ostendens nec terra nec man quemquam posse auaritiae aut animi sui uitia effugere.

40. post equitem sedet. Idest quocumque ierit auarus, siue in mare siue in aera siue per terram, semper sequitur ilium atra Cura.

41. quodsi dolentem. Superfluum dicit ambitum fabricandi et diuitiarum appetitum, dum dolores et m<a>erorem auferre non possunt. nec phrigivs lapis. Synnaticus. In S[c]ynnada enim, Phrygiae ciuitate, marmora ipsa caeduntur.

44. ach<a>emeniumque costum. Ach<a>emenii Persae dicti ab Ach<a>emene rege [(ex Porph.).] Vnde costum uenit.

45. inuidendis postibus. Ambitiosis ianuis, ut est (Verg. georg. II 463): Nec uarios inhiant pulchra testudine postes.

45. nouo ritu. Ingenti, inuiso.

46. sublime atrium. Aut altum aut marmoribus ornatum intellegitur. moliar. [Struam] ut (Verg. Aen. I 424): Molirique arcem.

47. cur ualle permutem sabina. Idest si sollicitudo careri non potest, nec commutationibus debent augeri diuitiae.

48. operosiores. [Cum magno opere adquisitas] ac si diceret laboriosiores.

carm. iii ii · angustam amice pauperiem pati...


METRVM DVOBVS VERSIBVS ALCAICVM, TERTIVS IAMBICVS VT SVPPA, QVARTVS PINDARICVS.


1. angustam amice p. p. Hanc oden ad amicos generaliter scribit commonens beatiorem uitam facilioremque esse pauperi, suadens ita adulescentes eorum institui debere, ut paupertate et exercitio ad militiam firmentur. angvstam a. Arduam, difficilem.

2. puer. Pro filio posuit, ut Vergilius (Aen. IIII 94): Tuque puerque tuus.

3. parthos. Pro quibuslibet hostibus.

4. metuendus hasta. Conto.

5. sub dio. In campo, ut (Verg. Aen. VIII 28): Gelidique sub aetheris axe.

6. in trepidis rebus. Aut in bellis, in quibus semper trepidatur, aut in periculosis laboribus. Sic educatum adulescentem, inquit, ita clarum esse debere gloria bellicarum rerum, ut etiam mulieribus et puellis hostium notus sit ipsa adsiduitate bellandi.

9. suspiret. Idest cum ilium prospexerit, timore suspiret, ne aut maritus eius aut sponsus militem Romanum prouocans nescius bellicae artis intereat. Ordo est: prospiciens ilium ex hosticis moenibus matrona bellantis tyranni et adulta uirgo suspiret: ‘Eheu, ne regius sponsus rudis agminum lacessat leonem asperum taotu, quern rapit cruenta ira per mediae caedes (TabV

12. per medias rapit ira c. Seruauit metaphoram, ut, qui Romanum militem leoni comparauerat, adderet impetum, ut (Verg. Aen. VIIII 552): Contra tela furit.

13. decorum est pro p. m. Vt est (Verg. Aen. XI 24. 26): Qui sanguine nobis // Hanc patriam peperere suo.

14. mors et fugacem per u. Ostendit eos magis periclitari qui fugiunt. et fvgacem. Qui fugat, agentis est, non patientis.

15. iuuent<a>e poplitibus. Pro quibuscumque membris posuit posterioribus, quae uulnerari solent bis, qui in praelio fugiunt. Ab eo enim, quod est iuuenta, huius iuuentae declinatur.

16. timidoue tergo. Hoc est: fugientium, ut (Verg. Aen. VIIII 763. 764 [sed parum accurate]): Et in tergum fugientibus ingerit hastas.

17. uirtus repulsae nescia. Virtutem per se claram ornare honores dicit, non ornari ab honoribus. Repulsam uero meruisse dicebantur, qui honorem potentes repudiati fuissent. Quod cum euenisset Catoni claro uirtute, sui conscius corruptum populi iudicium contempsit, et hoc tamen iusta Stoicorum sectam, qui dicunt uirtutem solam sufficere ad beatam uitam. Modo uero repulsa generaliter accipienda est: uirtutem infamem ac sordidam nunquam esse posse. sordidae. Humilis [et infamis].

18. intaminatis honoribus. Incorruptis aut sine macula repulsae.

19. aut ponit secures. Secures pro fascibus posuit aut pro potestate, ut (Verg. Aen. VI 824. 825): Saeuumque securi // Aspice Torquatum.

20. arbitrio popularis a. Hic, inquit, talis, dum in se haberet honorem, nec ex populi potestate sumit nec ab alio dignatur accipere. popvlaris avrae. Populi fauore, ut Lucanus (I 1S2. 133): Popularibus auris // Inpelli plausuque sui gaudere tbeatri.. et alibi (Verg. Aen. VI 816): Nunc quoque iam nimium gaudens popularibus auris.

21. recludens caelum. Aperiens etiam caelum, ut (Verg. Aen. VI 130): Ardens euexit ad aethera uirtus.

22. negata uia. Vt Vergilius (Aen. VI 16): Insuetum per iter.

23. coetusque uulgares. Vilium hominum consortia.

24. spernit humum. Vt Vergilius (Aen. VI 732): Terrenique hebetant artus.. et alibi (georg. in 8. 9): Qua me quoque possim // Tollere humo. fvgiente pinna. Tamquam ipsius uirtutis fama terras fugiens caelum petat.

25. fideli tuta silentio. Ostendit uirtutem etiam tenacem secreti.

26. Ordo est: uetabo, sit mecum sub eisdem trabibus et soluat mecum fragilem phaselon, qui uulgauit sacrum archanae Cereris. qvi cereris sacrvm. Sacra Cereris mistica erant, nec uulgari licebat pro hoc, quod occulte consiliis usa est, donec filiam reperiret. Vnde Vergilius (Aen. III 112): Et fida silentia sacris. Et ideo dicit se cum sacrilego nec nauigare nec manere nolle, ne inuoluatur illius poena.

28. sit trabibus. Aut tecto aut nauigio.

29. soluat phaselon. Soluere dixit nauem in pelagus dimittere. ‘Phaselon’ uelox et oblonga nauis est. Vt Vergilius (georg. IIII 289): Et circum picta uehitur sua rura phaselo. s<a>epe diespiter. Diespiter Iuppiter dicitur uelut diei pater.

30. neclectus iuppiter addidit integrum. Idest ad supplicium incesti idest noxii addidit innocentem, quod est coniuncxit.

31. antecedentem. Praeeuntem. raro antecedentem scelestvm. Tamquam raro poena deserat scelestum et quamuis tarde, tamen [...] meritum, nec ab eo possit euadi uel fugi, ut Vergilius (Aen. VI 569): Distulit in seram commissa piacula noctem.

carm. iii iii · iustum et tenacem propositi virum...


METRVM ALCAICVM SIVE IAMBICVM.


1. iustum et tenacem propositi uirum. In secta Stoica hoc dicitur: iustum uirum honestique propositi non terreri ciuium opinionibus uel minis exigentem, ut aliquid forte rationi contrarium fiat. Ordo est: iustum uirum solida mente et tenacem propositi non quatit ardor ciuium praua, rubentium. tenacem. Constantem in bono proposito.

2. non ciuium ardor. Seditio iniqua imperantum.

3. non uultus. Seueritas. instantis tiranni. Mentem solidam dicit iusti et tenacis uiri non permoueri minis tyranni, et hoc auget per enfasin, et gradus a populo ad regem, a rege ad elementum, ab elemento ad deum, a deo ad mundum. instantis tyranni. A.ut inminentis aut terrentis.

4. mente quatit solida. Mentem solidam dicit iusti et constantis uiri, qui minis non quatitur tyranni, aut certe mentem pro consilio intellegi uoluit, ut Vergilius (Aen. XII 554): Hic mentem Aeneae genitrix pulcherrima misit. solida. Fixa.

5. dux inquieti. Scilicet Austro duce; unum enim pendet ex altero. tvrbidvs adriae. Cuius conmotionem mare sequatur. Vt Vergilius (Aen. II 205): Incumbunt pelago.. et (Aen. I 86): Vastos uoluunt ad litora fluctus. Masculini generis est Hadria.

7. si fractus i. o. Ad enfasin animi constantis [ut] Lucanus (II 290. 291): Si, cum ruit arduus aether, // Terra labet.. et alibi (Lucan. II 58): Per fulmina decidat aether.

9. hac arte pollux. Hac animi uirtute. et vagvs hercvles. Qui omnem orbem peragrauerit [(ex Porph.),] ut Vergilius (Aen. VI 801): Nec uero Alcides tantum telluris obiuit.. et alibi (Lucan. IIII 610. 611): 5 Terras monstris aequorque leuantem // Alciden.

10. enisus. Incumbens. enisvs. Vt Vergilius (Aen. VI 130): Aut ardens euexit ad aethera uirtus.

10. arces igneas. Caelum.

11. quos inter augustus r. Semidei dicebantur, qui ob merita deorum adhibentur conuiuiis, quod Horatius modo Augusto dedit, sicut Vergilius Aeolo (Aen. I 79): Tu das epulis adcumbere diuum.

12. purpureo ore/ Pulchro, ut est (Verg. Aen. II 593): Roseoque haec insuper addidit ore. nectar. Potus numinum.

13. hag te merentem. Vtrum qui ad hoc meritum peruenerit uirtutis uia, an merentem quasi militantem?

14. indocili iugum collo t. Potentiae numinis dedit iugo feras subdere, [ideo] quantum ad mortales indociles, quantum ad potestatem Dionysi ex more doctas.

15. hac. Virtute animi.

16. martis equis a. Quirinum siue Romulum in honorem Augusti laudat, et ipsum ut Martis filium deum pro uirtute factum Acherontem mortuis deputatum uitasse confirmat. ‘Equos’ uero ‘Martis’ pro pugnandi insigni posuit.

17. consiliantibus. Idest consilium habentibus diis de recipiendo Romulo in numero deorum.

18. ilion ilion. Repetitio nominis interdum iracundiam, interdum laudem significat, ut Vergilius (ecl. 15 7, 70): Ex illo Coridon, Coridon est tempore nobis.

19. fatalis i. q. iudex. Alexander, per quem deberetur exc<indi> Ilium, ut (Verg. Aen. VI 515. 516): Fatalis equus saltu super ardua uenit // Pergama. Ordo est: fatalis et incestus iudex et peregrina mulier uertit in puluerem Ilion, Ilion, damnatum mihi et castae Mineruae cum populo et fraudulento duce, ex quo Laomedon destituit deos pacta mercede.

20. et mulier peregrina u. Helenam peregrinam dixit ad exaggerationem, ut Vergilius (Aen. IIII 211): Femina, quae nostris errans in finibus.

22. mercede pacta l. Laomedon enim pro murorum Troiae perfectione non soluerat uotum numinibus promissum; unde et Vergilius (Aen. IIII 541. 542): Necdum Laomedonteae sentis periuria gentis?

23. damnatum mineruae. Traditum, destinatum ad perdendum, ut in Vergilio [Aen. II 612. 613): Hic Iuno Sc<a>eas s<a>euissima portas Prima tenet.. et (uu. 616. 616): Tritonia, respice, Pallas // Insedit. Bene autem ‘castae’, quod (u. 19) ‘incestus iudex’ dixerat.

24. duce fraudolento. Vel Laomedonte uel Priamo.

25. iam neo lacen<a>e adulterae. Helenae, Menelai uxoris, quasi Alexander pulcritudine sua et ornatu persuasam rapuit.

26. famosus hospes. Infamis, qui Mem uiolarit hospitii, hospitis coniugem rapiendo. nec priami domvs. Domum pro genere posuit. Paris enim Priami filius fuit.

28. h[a]ectoreis opibus. Vt (Verg. Aen. VIIII 155): Decimum quos distulit Hector in annum. Opes autem pro auxiliis ponuntur, tamquam sit auxilio Hectoris uicti. Vt Terentius (Andr. III 1, 15): Iuno Lucina, fer opem, serua me, obsecro. refringit. Vt (Verg. Aen. II 13): Fracti bello.

29. nostrisque ductum seditionibus. Idest bellum quod tantum fuerat, ut et deorum seditionibus, hoc est discordiis et dissensionibus, per decennium traheretur.

30. bellum resedit. Finitum est, ut (Verg. Aen, VII 27. 28): Omnisque repente resedit Flatus.

31. et inuisum nepotem. Odiosum sibi Romulum dixit. Nepos enim Iunonis fuit per Martem, quem Martem Iouis et Iunonis filium Homerus adfirmat. Per genus autem Romuli Carthago deleta est.

32. troica quem peperit. Troiana Ilia enim da genere Troiano fuit, ut (Verg. Aen. I 273): Donec regina sacerdos.

33. marti redonabo. Idest quamuis sit de Troiano genere, patri suo Romulum regnare concedam.

34. i. s. Permittam, inquit, indigetem fieri. inire. Deificari. discere nectaris s. [Idest] deorum conuiuiis etiam interesse permittam. dvcere. Propinare, potare.

35. et adscribi quietis. Philosophi enim hanc beatitudinem diis dederunt, qua eos otiosos esse et nihil curare, nec alicuius rei sollicitudine teneri dicant, semel mundo lege disposito. Vnde Vergilius (Aen. IIII 379. 380): Ea cura quietos // Sollicitat.

37. dum longus inter s. Tolerabilius se ferre confirmat, ut, longo spatio maris interiecto, Romae regnent potius Troianorum nepotes, quam ut Ilion fruatur imperio.

38. exules. De exulibus nati.

39. regnanto. Pro ‘regnent’ ut ‘sunto’ pro ‘sint’.

40. dum priami paridisque busto. Vt Vergilius (Aen. XII 828): Occideritque sinas cum nomine Troia.. et alibi (Am. III 11): Et campos, ubi Troia fuit.

41. insultet. Libere superuagetur. insvltet armentvm. Conculcet, ut (Verg. georg. III 117): Insultare solo et gressus glomerare superbos, et alibi (georg. IIII 10. 11): Neque oues haedique petulci // Floribus insultent.

41. fer<a>e inultae. Inlaesae, securae. Siluosis enim et desertis locis ferae catulos tuto celant, ut (Verg. georg. II 471): Siluas et lustra ferarum.

42. stet capitolium. Subauditur ‘dummodo illum ruat’.

43. triumphatisque possit. Triumphatis species participii est; ut (Verg. Aen. VI 793): Regnata per arua.. et (Aen. III 125): Bacchatam Naxon.. et (Aen VI 836): Triumphata Corintho.

44. medis. Medos hic pro omnibus gentibus posuit, ac si dixisset: per triumphum subditis hostibus leges inponat.

45. horrenda. Pro ‘metuenda omnibus gentibus’.

46. extendet oras. Vt est (Verg. Aen I 279): Inperium sine fine dedi. qva medivs liqvor. Gaditanum mare dicit; inde enim incipit Europa secerni a Libia. ab afro. Ab Africa, idest per quae loca diuiduntur Europa et Africa, duae partes mundi.

48. qua tumidus rigat a. n. Dum inflatur, ut riget.

49. aurum inrepertum. Aurum etiam Roma contemnet, quod multo utilius est hominibus, cum latet adhuc sub terra; minus enim causae auaritiae praestat. Fortiorem ergo dicit Romam contemnendo aurum fore, quam in usus cogendo. Veteres enim Romani et hoc plurimum potuerunt, quod amatores paupertatis diuitias posthabebant. sic melivs sitvm. Nondum repertum.

50. spernere fortior. Ipsa scilicet Roma. spernere fortior. Quod fortis animus spernere debet, quam in usus cogere, ut (Verg. Aen. VI 843. 844): Paruoque potentem Fabricium. Ordo est: fortior spernere aurum inrepertum et sic melius situm, cum terra celat, quam cogere in usus humanos dextra rapiente omne sacrum.

52. Sacra enim omnium gentium rapuerunt Romani, non modo aurum.

20. rapiente dextra. Dextram aut pro auaritia posuit aut pro bello. Vergilius (Aen. III 56. 57): Quid non mortalia pectora cogis, Ami sacra fames? et Iuuenalis (13, 24): Atque omni ex crimine lucrum // Quaesitum.

53. terminus obstitit. Finis naturae, quo mundi spatia terminantur; ad hunc armis perueniri ambitu gloriae sine auri cupidine.

55. debacchentur ignes. Cecaumenen dicit inhabitabilem, ut (Verg. georg. I 234): Torrida semper ab igni.. in qua ita incendium, ut furor bacchantibus dominetur, ideo dicit ‘debacchentur’.

56. pluiique rores. Septemtrionalem significat cardinem, hoc est niualem, ut (Verg, georg. I 236): Glacie concreta atque imbribus atris.

57. bellicosis. Pugnacibus.

58. hac lege dico. Constituo, sancio Romania hoc ius fatorum, ut pernitiosum habeant per se reparari Troiam. ne nimivm pii. Qui uelint praestare parentibus contra uoluntatem deorum.

59. rebusque fidentes. Confisi potentia.

62. Ordo est: fortuna Troiae renascens lugubri alite, iterabitur tristi clade me coniuge et sorore Iouis ducente uictrices cateruas. tristi clade. Hoc quidam [(= Porph.)] ideo dictum uolunt, quod Fimbria, legatus Cinnae, Ilium temporibus Syllanis oppugnauerit ac diruerit, qui mox seditione militum peremptus est. iterabitvr. Repetetur.

64. coniuge me iouis et sorore. Vt Vergilius (Aen. I 46. 47): Iouisque // Et soror et coniunx.

65. ter si resurgat. Hic aut quotiens reparata fuerit Troia diruendam dicit, ut finitum pro infinito ponat, aut tertio significat Troiam perisse, semel ab Hercule, secundo a Gr<a>ecis pro Helena, tertio a Fimbria.

67. et uxor capta uirum. Quidam Andromachen intellegi uolunt propter Hectorem et Astianacta.

69. non hoc iocos<a>e conueniat lirae. A Iunonis uerbis in se poeta conuertitur. non hoc iocos<a>e. Idest non talia conueniunt nostrae propositioni.

70. peruicax. Vel licentiosa [(cons. Porph.)] uel reprehensibilis.

72. modis. Metrorum modulationibus.

carm. iii iv · descende caelo et dic age tibia...


METRVM QVOD SVPERIVS. [YMNVS IN MVSAS DVO VERSVS ALCAICI, TERTIVS NOVENARIVS, QVARTVS PINDARICVS.]


1. descende caelo et dic age t. Propterea dixit ‘descende caelo’, tamquam iam uelit Musam transire a uerbis Iunonis, quae eam uelut in caelo habuisse ostenderet. descende caelo. Idest desine loqui de diis. Ordo est: tibia, descende caelo et Calliope regina, age dic longum melos.

2. calliope melos. Melos specialiter dici uolunt cantum pastoralem.

3. acuta. Sonora, liquida, conueniente melodiis.

5. auditis. Dum ad solam Calliopen loqueretur, dixit ‘auditis’, ut est et (Verg. Aen. VIIII 525): Vos, o Calliope, precor, adspirate canenti.. et quasi deae praesentiam se sentire ait, tamquam uenerit inuocata, quod appellatur enthusiasmos. an me lvdit. Velut interrogans sodales suos posuit.

6. insania. [Idest] furor poetarum. Idest an, dum spero me audiri a te et non audior, decipior dulci amore poetrico? Ordo est: uideor audire, et uideor errare per pios lucos. avdire et videor p. Tamquam diceret: uere audio cantus uestros, et lucis inter sum? an errore mentis imaginor, quem studio concepi poeticae [(ex Porph.)?] aut certe per amoenos lucos Elysii uere uideo Musas errare? <videor avdire>. Idest uidetur mihi audire. <avdire>. Scilicet cantus uestros.

7. errare per lucos. Per nemora Musarum.

8. subeunt. Praeterfluunt.

9. me uolture. Voltur mons est Apuliae; fabulosam uero nutricem appellauit, quod hae fere alumnis suis narrare fabulas solent.

10. limen apuliae. Prouinciae nomen pro nutricis posuit, quia inde fuit Horatius. Ordo est: me puerum fatigatum ludo et somno [(cons. Porph.)] texere palumbes noua fronde in Volture Apulo extra limina Pulliae fabulosae nutricis.

12. fronde noua. Viridi, non antiqua nec arida, quae odore et umbra somnos nutriret, ut est (Verg. Aen. I 694): Et dulci aspirans conplectitur umbra.

14. celsae acherontiae. Acherontia ciuitas est Apuliae contermina Lucaniae, quam nidum ob hoc appellauit, quia parua est et in montis condita summitate, sicut nidi auium in summis arboribus.

15. saltusque bantinos et aruum. Bantia ciuitas Apuliae fuit [(ex Porph.)] contermina Venusinae ciuitati. Huius territorium pascuis amoenatur, cui campi subiecti sine uicini sunt, qui Matini appellantur nunc abusiue.

16. pingue. Fertile, ut (Lucan. IIII 12): Pingue solum tumulo. hvmilis forenti. Forentum oppidum est Apuliae Venusinae ciuitati uicinum, quod ideo humile appellauit, quia in ualle situm est; sed nunc sine habitatore est.

17. ab atris corpore uiperis. Aut ueneno nigris aut tactu letalibus.

18. ut premerer sacra. Tegerer, defensarer. Sacra autem ait non propter solum Apollinem, sed etiam propter se, eo quod paruus extra casae limen expositus lauro myrtoque columbis deferentibus tectus sit, in omen futuri poetae [(cons. Porph).] Laurus enim dicata Apollini est, myrtus Veneri, quae lyrae erat et luxurioso futura, dum lyrico carmine res Venerias describeret.

20. animosus infans. Inpauidus, ut (Verg, georg. III 81. 82): Animosum pectus, honesti Spadices. Prodigium autem fauore diuinitatis securitatis suae fuisse confirmat, tamquam si numen sibi inesse uelit intellegi. Ordo est: Camenae, ego infans animosus non sine dis uester tollor in arduos Sabinos et cetera.

21. tester, camenae, uester. Vbicumque sum, inquit, uester sum, o Musae, cuius infantiam uos custodisse manifestum est, significans, quod ubique nil aliud quam stadia scribendo carmina Musarum colat [(ex Porph.),] ut est (Ìerg. georg. II 476): Quarum sacra fero.

23. seu tibur supinum. Montuosum, ut (Verg. georg. II 276): Collesque supinos. Situm autem ciuitatis descripsit, quia in ascensu constituta montis est [(ex Porph.).]

24. seu liquidae p. b. Aut inter aquas constitutae, aut deliciosae, siue puri aeris.

25. Ordo est: me amicum uestris fontibus et choris non extinxit Philippis acies uersa retro, non deuota arbor nec Palinurus Sicula unda. amicvm. Amabilem.

16. non me philippis uersa a. r. <Apud> Philippos enim a Bruto et Cassio dimicatum est, in quorum parte et Horatius fuit. Lucanus (I 694): Vidi iam, Phoebe, Philippos.

27. deuota non extinxit arbor. Execrabilis et detestanda.

28. palinurus unda. Promuncturium est Siciliae, non a Palinuro Aeneae gubernatore dictum, sed [ab] Annibalis, ubi redeuntem se Horatius de Macedonia periclitatum dixit, qui est et nauibus periculosus locus.

29. utcumque. Pro ‘ubieumque’; s<a>epe enim ueteres ‘ut’ pro ‘ubi’ ponebant. Vergilius (Aen.V329): Caesis ut.

30. insanientem n. b. Inquietum. ‘Nauita’ hic pro ‘nauigante’ posuit. bosphorvm. Mare a natatu bonis dictum.

31. et urentes harenas. Calentes. In Syria enim regione Persarum uehementior sol est; ubi et Antonius, dum ad Cleopatram unit reuerti, exercitum morbo perdidit.

32. Ordo est: et ego uiator libens uisam urentis harenas Assyrii litoris et Brittannos feros hospitibus et Concanum laetum equino sanguine. litoris assirii viator. Litus etiam camporum extremitatem ueteres dicebant. Vnde [et] Vergilius (Aen. II 557): Iacet ingens litore truncus.

33. visam. In omnibus subaudiendum est (u. 29) ‘utcumque mecum uos eritis’. brittannos hospitibvs feros. Inhospitales. Brittani enim inmolare hospites dicebantur.

34. sanguine concanum. Concani gens Hispaniae dicebatur, uel, ut quidam uolunt, Thraciae. Quibus dum uinum deesset, lacte et sanguine utebantur. De quibus ait [Vergilius] (georg. III 463): Et lac concretum cum sanguine potat equino.

35. uisam. In omnibus subaudiendum est: utcumque mecum uos eritis. pharetratos gelonos. Gens Scithiae sagittis potens, ut (Verg. georg. II 125): Et gens ilia quidem sumptis non tarda pharetris.

36. et scithicum inuiolatus amnem. Tanain. inviolatvs. Intactus tuitione Musarum.

37. Ordo est: uos recreatis Pierio antro Caesarem altum militia, quaerentem finire labores, simul abdidit oppidis fessas cohortes. vos c<a>esarem altvm. Magnum, fortem, siue triumpho sublimem.

38. fessas cohortes. ‘Fessas’ hic non lassas, sed a labore requiescentes; ad hiemandum enim de castris ad oppida ducebatur exercitus. abdidit oppidis. ‘Abdidit’ interius recondidit, ut (Verg. Aen. VII 387): Et natam frondosis montibus abdit.

39. finire qu<a>erentem labores. Necessitates bellorum ad praesens releuare.

40. pierio r. a. Musico secreto, ut ostenderet Caesarem poeticae quoque artis studiosum.

41. uos lene consilium. Per Musas, idest per stadium litterarum intellegi unit mentem sapientia roborari. ‘Lene’ enim consilium sapientiam ac philosophiae moderationem dicit.

42. gaudetis almae. Sanctae, ut (Verg. Aen. II 591. 664. X 252): Alma parens.

42. impios titanas. Hic pareguasi ostendit uires sine prudentia non solum uanas esse, sed etiam sibi aduersas [(ex Porph.).] Vnde et Gigantum ponit exemplum, qui inrationabili furore aduersum deos arma sustulerunt. Ordo est: scimus, ut sustulerit caduco fulmine impios Titanas, [et] inmanem turbam, unus qui temperat inertem terram et uentosum mare et qui aequo imperio regit tristia regna et urbes et diuos et mortalis turbas. cadvco. Euenti.

45. qui terram. Iuppiter. terram in[h]ertem. Aut quae eos genuerit, qui uicti sunt, aut quae iacet semper nec agitatur aut fertur motu aliquo sicuti alia elementa. temperat. Mitigat.

46. regnaque tristia. De statu suo semper sollicita.

48. aequo. Iusto.

49. magnum illa terrorem i. i. Vt (Verg. Aen. VI 584): Superisque Iouem detrudere regnis. Ordo est: ilia horrida iuuentus fidens brachiis [(cons. Porph.)] et fratres tendentes inposuisse Pelion opaco Olympo intulerant magnum terrorem Ioui.

50. horrida brachiis. Melius intellegitur ‘horrida iuuentus’ quam ‘horrida brachiis’ [(ex Porph.),] ut (Verg. Aen. VI 582. 583): Hic et Aloidas geminos, inmania uidi // Corpora.. aut ‘brachia’ pro uiribus accipienda sunt.

51. tendentes opaco. Contendentes montibus montes inponere. Vt Vergilius (georg. I 281—282): Ter sunt conati inponere Pelion Ossae // Scilicet atque Ossae frondosum inuoluere Olympum.

53. sed quid tiphoeus et ualidus mimas. Gigantum nomina, ut (Verg. Aen. VIII 298): Non terruit ipse Typhoeus.

54. aut quid minaci. Sublimi, eminenti, ut (Verg. Aen. II 240): Mediaeque minans inlabitur urbi.

66. euolsis truncis. Tantae enim uirtutis, erat, ut truncos arborum iaceret in hostes.

57. palladis <a>egida. Clipeum Mineruae; similiter Vergilius (Aen. VIII 699. 700): Contra Neptunum et Venerem contraque Mineruam // Tela tenens.

58. ruentes. Inconsiderate uenientes. hinc. Idest ex parte Iouis. hinc avidvs stetit. Auidus propter ignis rapacitatem, ut (Verg. Aen. II 758): Ilicet ignis edax.

59. hinc matrona iuno. Ouidius (trist. VI 33): Summi matrona Tonantis.. et (Verg. Aen. XI 476): Matronae puerique uocat labor ultimus omnis.

60. et numquam humeris p. a. Pro ‘qui numquam ponit’.

61. qui rore puro castaliae l. Castalius fons est Liciae, ubi Apollo armentum dicitur pauisse, siue in monte Parnasso.

62. crines solutos. Significans studium capillorum, ut (Verg. Aen. IIII 148): Crinem fingens.

63. dumeta. Nemora, sed propter asperitatem loci dumeta dixit. natalemqve silvam d. Deli insulae, in qua natus memoratur [nec specialiter perti].

64. et patareus apollo. Patara ciuitas est Lyciae [(ex Porph.),] in qua maxime Apollo colitur, ut Statius (Theb. I 696. 697): Seu<t>e Lyciae Pat<a>re<a> niuosis // Exercent dummeta iugis.

65. uis consilii expers. Ignara . vis consilii expers. Generalis sententia est [(cons. Porph.),] nec specialiter pertinens ad Gigantes [(cf. Porph.),] quod robur corporis sine sapientia periculosum sit et inefficax.

66. uim temperatam. Virtutem moderatam etiam a deo iuuari, quod uult ad Augustum referri, qui erat et fortis et sapiens, per quae ad culmen peruenit imperii.

67. odere uires. Idest execrabiles sunt diis uires, quae omnem iniquitatem animo meditantur.

68. testis m. Modo testes suarum inducit sententiarum.

69. centimanus gigas. Superiorem sententiam personarum confirmat exemplis.

70. integrae. Idest uirginis.

71. temptator orion dianae. Orion uenator fuit, qui stuprare conatus Dianam sagittis eius occisus est.

73. iniecta monstris terra d. s. Dolet, inquit, terra, quod ita iniecta est supra Gigantas, ut eos, quos filios eius uolunt, suis montibus premat [(ex Porph.),] ut Iuuenalis (4, 98): Vnde fit, ut nolim fraterculus esse Gigantis.

74. luridum. Squalidum et inferno colore foedatum.

76. aetnen. Aetna mons est Siciliae Encelado super positus, quem ad poenae perpetuitatem non perardere commemorat, sicut et Tityi iecur a uulture indefesso pastu non posse consumi. Vergilius (Aen. VI 598—600): Fecundaque poenis Viscera .. // nec fibris requies datur ulla renatis.

77. incontinentis. Libidinosi, qui Latonam uoluerit stuprare. Titius Gigas fuit in nouem terrae iugeribus Cubans.

80. pirithoum. Pirithous enim conatus Proserpinam rapere catenis dicitur innodatus [(cons. Porpih.),] ut (Verg. 26 [...]

carm. iii v · caelo tonantem credidimus iovem...


<...>


12. et urbe roma. Non enim mirum, si Roma capta et Capitolio diruto consenesceret sub rege Medo, sed incolumi Capitolio et urbe Roma turpissimum est consenescere sub hostilibus armis.

13. hoc cauerat. [Idest] hoc prouiderat. hoc caverat. Idest nequis uitam ex captiuitate speraret, sed potius pro libertate moreretur [(ex Porph.).] Captus enim Regulus a Poenis imperator Romanus, dum pro conmutatione captiuorum Romam missus ab Afris esset, hanc sententiam in senatu dixit: ne captiui aut mutarentur aut redimerentur et in posterum disciplina militaris tali exemplo deperiret, nec militi spes alia salutis nisi in armis esset. Vnde milites Crassi notat, qui Reguli dissimiles animo uitam captiuitate pepigerint.

15. fedis. Turpibus. fedis. Quod captiuos Afrorum pro se reddi noluerit.

16. pernitiem ueniens in aeuum. In futurum pernitiem processuram, si tale duceretur exemplum Romanis non pereuntibus, qui capi poterant.

17. inmiserabilis. Tamquam non essent digni misericordia in bello capti.

17. immiserabilis. Idest nisi pubes captiua inmiserabilis periret, esset pernities ueniens in aeuum.

18. signa ego punicis. Adlocutio in senatu Reguli de turpitudine et inertia captiuorum.

20. sine c<a>ede dixit. Vt suorum significaret ignauiam nec eos redemptione dignos, nudatos eos sine caede uel commissione pugnae armis dixit, ut (Verg. Aen. 6 XI 424): Cur ante tubam tremor occupat artus?

22. brachia libero. Aut ‘nudo’ dixit, aut qui, cum ingenui essent, ne occiderentur, seruire uoluerint et ligari.

23. portasque non clausas. Idest Afros non timentes et quasi iam uictores recolentes agros, quos cum Romano exercitu ipse uastauerat.

24. marte. Bello.

26. auro repensus. Per ironiam dicit sub hoc sensu: ergo fortior miles procedet ad pugnam pretio redemptus. Et significat non posse in acie fortiter stare militem, qui uiuere redemptione didicerit [(ex Porph.).] Aut certe ‘acrior ad uitia’ rediet, idest ‘deterior’ redemptus, uelut qui culpam auxerit damno.

26. flagitio additis. Contra consuetudinem Romanam uel disciplinam est, ut milites pretio, non uirtute liberentur.

28. medicata fuco. Sicut fuco, inquit, lana medi-cata ad pristinum iam non potest colorem reuerti, ita miles uitio captiuitatis inbutus ad pristinam non posse confirmat redire uirtutem.

29. nec uera uirtus. Inuiolata, incorrupta.

30. reponi. Reddi, restitui [eleuari, erigi ab humilibus rebus].

31. extricata densis. Expedita, liberata. Et est hic sensus: ut cerua plagis erepta consuetudinem non potest mutare fugiendi, ita et miles, qui se perfidiae hostium commiserit, constantiam pugnandi habere non potent.

32. plagis. Retibus; plagae autem proprie funes retium sunt.

34. proteret. Conteret. et marte altero. Restaurato bello ad proelium non reuerti.

35. restrictis lacertis. Hoc est: qui uinciri se pertulit timore mortis. Ordo est: qui iners sensit lora strictis lacertis et timuit mortem, proteret Poenos altero Marte, si cerua pugnat extricata densis plagis?

37. hic unde uitam. ‘Hic’ idest’ in bello’; ‘inscius’ ‘ignarus rerum’ et per hoc ‘ignauus’, qui nesciret uitam uiro forti de armis potius sperandam.

38. pacem duello miscuit. Qui tamquam in pace se hostibus crediderit, dum se debuerit armis tueri. o pvdor! Verecundia Romanorum! exclamatio dolentis.

39. o magna carthago. Magna enim Carthago ab accolis uocabatur; sed hic eam poeta ait dedecore Romanorum maiorem factam.

40. altior italiae ruinis. Indignatio Romani ducis est, qui non uirtutibus urbis Carthaginem contulit, sed ruinis, ut in miseriis fortior crederetur, non in rebus praeclaris.

41. fertur pudic<a>e c. o. Ad augmentum uirtutis pertinet, quod castam pro patria Regulus contempsit uxorem; inpudica enim potuit iure contempni. Indecorum enim duxit matronam Romanam senium, hoc est captiuum, osculo dignum putare. Neglexit etiam paruos filios, qui pro aetatis infirmo miserationem patris mereri potuerint.

42. minor. Vt insanus. Minoratio enim cerebri ἀπορίαν infert. capitis minor. Serui enim minores capitis uocantur eo, quod non habeant liberum caput.

44. toruus. Terribilis. torvvs hvmi p. v. Idest in terram deiecto uultu [(sim. Porph.),] ne ad affectum uel aspectu traheretur.

46. numquam alias dato. Qualem sententiam nemo umquam de se dedisset.

48. interque m<a>erentes a. e. Gloriosus; qui exulem se esse maluerit, quam cum infamia redimi, et est occultum antitheton. Nam m<a>erentibus egregium exulem opposuit. Mirum est ergo, ut ceteris pro se m<a>erentibus ipse constans animo probaretur.

49. sibi barbarus. Qui hac securitate uoluntatis suae inpleto consilio rediret ad poenam, contempnens certa sibi et promissa supplicia, qua inpetratis iniunctis alter ad otium reuerteretur aut praemium.

52. et populum reditus. Idest cum illi populus obsisteret ad Africam properanti, tam securo et pertinaci animo ipse omnes deseruit, quam solet quis relictis amicorum negotiis aut clientium litibus definitis ad praedia sua proficisci propter uoluptates, quasi uolens carere molestiis.

53. longa negotia. Longas lites et ueternosas.

55. uenafranos. Venafrum ciuitas est; inde [est] Venafranos. tendens venafranos in agros. Ad amoenitatis exemplum delitiosas posuit ciuitates.

56. a<u>t lacedemonium tarentum. A Lacedemoniis conditum.

carm. iii vi · delicta maiorum inmeritus lues...


[PARANETICE TETRACOLOS.] METRVM ALCAICVM, VT SVPRA.


1. delicta maiorum. Peccata antiquorum Romanorum.

2. donec refeceris. Pro ‘donec reficias’.

4. feda nigro s. f. Aut inculta aut per nimiam uetustatem sordentia.

5. diis te minorem quod geris. Hoc est: quanto ([leg.] quando) te die minorem geris, [tanto] dis ipsis fauentibus imperas. Nam cultu deorum Romam creuisse refert et sumpsisse principium deorum cultu. Eandem suadet felicitatem debere usque ad exitum custodire.

6. hinc omne principium. Hoc ex tradita persuasione sumptum est, qua aiunt poenas in posteros expetere s<a>epe, quas maiores effugerint; ita eos non sua, sed parentum culpa percelli.

8. hesperiae mala luctuos<a>e. Frequenter enim duces Romani non addicentibus auspiciis dimicantes grandi exercitus clade superati sunt.

9. monesis et pacori. Moneses et Pacorus reges Persarum fuerunt, aduersum quos Romani contra numinum uoluntatem infeliciter pugnauerunt. Bis autem Parthos uictoriam retulisse ob hoc dixit, quia et ante Crassum et post Deci<di>um Saxam cum exercitibus occiderunt.

10. non auspicatos. Contempnentes auspiciorum necessariam ueritatem. Non comitatos diis.

11. et adiecisse praedam. Idest ex praeda Romanorum torques suos pondere auxisse uictores.

12. renidet. [Splendet] eo quod reparati et maiores facti ipsa nouitate fulgerent.

13. p<a>ene occupatam. Occupatis enim ciuili bello Romanis, data est barbaris occasio conmouendi bella [(sim. Porph.),] sed et Aegyptiis, quos poeta Aethiopes appellat propter bellum Cleopatrae.

15. hic classe formidatus. Classe <A>ethiops, Dacus sagittis, quibus etiam uenenatis uti firmatur.

17. fecunda culpae s. Plena culpae saecula etiam sanctum matrimoniorum foedus per adulteria adserit corrupisse; inde fieri ut inutiles consiliis publicis et probis actibus generentur. Quidam etiam uolunt ipsum Augustum his uersibus tangi, qui alienam coniugem tulerit.

18. et genus et domos. Bonum paris sanguinis alieni coitus admixtione pollutum.

21. motus doceri gaudet ionicos. Graecos; ipsi enim primi saltationem membrorum gestibus inuenerunt [(cons. Porph.),] unde facti postea pantomimi.

22. et fingitur artibus. Componitur, ut (Verg. Aen. VIII 634): Et corpora fingere lingua. Significat autem per haec institui et molliores saltatus.

24. meditatur ungui. [Initio] ab inmatura et prima aetate.

26. inter mariti uina. Aut in ipsis nuptiis, aut inter domestica conuiuia. gavdia. Voluptates stupri. Hic inpatientia incestus ostenditur.

27. inpermissa raptim. Non concessa lege coniunctionis.

28. luminibus. Tedis aut faculis. lvminibvs remotis. Ad admittendum crimen obscuritate procurata, hoc est: remotis lucernis.

29. sed iussa coram. Aut a libidine, aut a corruptore. Vt Iuuenalis (1, 56. 57): Doctus spectare lacunar, // Doctus et ad calicem uigilanti stertere naso.

30. institor. Mercator.

32. dedecorum pretiosus emptor. Criminum emptor profusus.

33. non his iuuentus. Tamquam legitimis concepti nuptiis fuerint, nec ex huiusmodi nati hominibus illi Romani, qui omnes uicerunt.

34. infecit aequor s. p. Lutatium significat, qui nauali bello aput Siciliam cum Hannibale multa Poenorum caede pugnauit. Pyrrus uero, Epirotarum rex, Antiochum auxiliis adiuuans uictus est a Romanis cum ipso Antiocho, rege Syriae, a quo et ciuitas nomen accepit Antiochia.

36. hannibalemque dirum. Aut crudelem, aut pugnacem, qui ab Africano ad ultimum uictus est.

37. mascula. Fortis, robusta.

38. proles sabellis docta ligonibus. Aut Sabinis aut Marsis, ut (Verg. georg. III 255): Dentesque Sabellicus exacuit sue.

39. uersare glebas. Arare, ut Vergilius (georg. II 261): Ante supinatas Aquiloni ostendere glebas. severae. Castae.

40. matris ad arbitrium. Bene et moraliter simplicitatem et patientiam laboris in iuuenibus per has commemorationes ostendit, eo quod ita se subdant imperiis matrum, ut ad earum operentur arbitrium [(ex Porph.),] uel quia haec rusticis consuetudo est, ut post laborem cum lignis reuertantur ad suos.

41. sol ubi montium. Vt Vergilius (ecl. 2, 67): Et sol crescentes decedens duplicat umbras.

43. bubus fatigatis. Vt Vergilius (ecl. 2, 66): Aspice, aratra iugo referunt suspensa iuuenci. bvbvs fatigatis amicvm. Laborantibus scilicet quietum, ob capescendam quietem.

45. damnosa q. n. i. d. Ac si diceret: cuncta in peius ruunt eo quod nihil aeternum sit, sed processu temporum omnia in peius labantur [(paulum sim. Porph.).] Vnde dictum est (Cic. pro Marcello 4, 11): Nihil est enim opere et manu factum, quod non conficiat et consumat uetustas.

47. non nequiores. Nequitiam parentum dicit augeri per posteros. daturos. Nos scilicet adlaturos peiores filios.

carm. iii vii · quid fles, asterie, quem tibi candidi...


[METRVM TRIPLEX.] METRVM ASCLEPIADEVM DVOBVS VERSIBVS; TERTIVS FERECRATIVS, QVARTVS GLYCONIVS.


1. quid fles asterie q. t. c. Ad Asterien amici sui coniugem scribit et eam solatur Gygis mariti amore m<a>estam, monens, ut custodiat castitatem nec alterius adulescentis blanditiis aut specie capiatur [(cons. Porph.),] dum maritum sperare debet primo uere rediturum. Ordo est: Asterie, quid fles Gygen, iuuenem constantis fidei, quem restituent tibi primo uere candidi Fauonii beatum Thyna merce? candidi. Sereni, prosperi. Ipse enim uentus uerno tempore frequentius flat.

3. thyna merce b. Quidam [(= Porph.)] uolunt Thynam ciuitatem uicinam Bithiniae dictam Ponto confinem, quidam thynnum piscem magis intellegendum suadent.

4. constantis iuuenem. Idest uxori seruantem fidem.

5. ille notis [i]actus. Notos pro quibuslibet uentis posuit. Oricum, ciuitas Ciliciae, ut (Verg. Aen. X 136. 137): Aut Oricia terebintho Lucet ebur.

6. insana c. s. H<a>edos uidetur significare, quorum ortus et occasus concitat tempestates, de quibus Vergilius (Aen. VIIII 668): Pluuialibus H<a>edis.. [(ex Porph.)] et alibi (georg. I 205): H<a>edorumque dies seruandi. insana. Tempestuosa.

6. frigidas noctes. Duplici modo accipi debet uel propter hiemem, quae peregrinantibus acerbior semper uidetur, uel propter solitudinem, quia sine suis erat, et uelut abstinens frigebat.

8. insomnis l. a. Velut uxoris amore non dormiens, ut (Verg. Aen. IIII 529. 530): Haud umquam // Soluitur in somnos.

9. atqui. Quamuis. nvntivs hospitae. Gygen a Cloe hospita sua adfirmat adamatum, quam contempni dicit pro dilectione uel desiderio uxoris absentis. Quem etiam per internuntios terret, ita eum pro castitate moriturum, sicut hii, quorum inferius exempla commemorat. Ordo est: atqui uafer nuntius sollicitae hospitae temptat subaudi ilium mille modis dicens suspirare miseram Cloen et uri tuis ignibus et refert, ut perfida mulier impulerit Proetum credulum falsis criminibus maturare ïåñåò nimis casto Bellorofonti.

10. tuis dicens i. u. Quibus etiam tu ureris, idest mariti tui amore.

12. uafer modis. Vafer nuntius, idest ad suadendum callidus [(ex Porph.)] et astutus, siue malignus, qui nitebatur continentiam superare.

13. ut. Quemadmodum. vt pr<o>etvm mvlier. Stenoboea siue Antia, uxor Proeti, quam conmemorat amore Bellerophontis hospitis inflammatam; dum uoluntati eius consentire noluisset, in adulterii crimen uocatum. Quod exemplum Gygi ad adquiescendi terrorem significat a suadente propositum, ne eadem continentia etiam ipse periclitaretur.

17. narrat paene d. p. t. Peleus adamatus est ab Hyppolita Acasti uxore, quae dum despiceretur ab eo, questa marito est se stupri interpellatam. Indignatus Acastus Peleum duxit inuitatum gratia uenandi in Pelio ibique inermem reliquit a Centauris perimendum; qui seruatus a Chirone collecto exercitu euertit Acasti regnum et Hyppolitam supplicio merito factis affecit.

18. magnessam. Magnessa Thessaliae ciuitas est, quam pro discretione Hyppolitis Caucasiae conmemorauit Amazonae, uxoris Thesei.

19. et peccare docentis. Subauditur ‘et alias’, quia et hae, quas supra rettulit, reliquerant exempla peccandi.

21. nam scopulis. Metaphora a naufragantibus, quod ita amantis non audiret preces, quemadmodum si a periclitantibus rogentur scopuli, ut est (Verg. Aen. IIII 438. 439): Sed nullis ille mouetur // Fletibus aut uoces ullas tractabilis audit. <scopvlis svrdior icari.> Icari s<copuli pro Icarii> maris <scopulis>.

22. adhuc integer. Adhuc continens, tamquam eum demonstret trahi posse in posterum, si diutius inmoretur.

23. ne uicinus enipheus. Nomen uicini petulantis.

24. plus iusto. Plus aequo. plvs ivsto placeat cave. Idest non pro forma, sed pro libidine, nec plus placeat, quam debet, uicinus, quod prius commemorando mariti honestatem suadet, ut illud (Verg. Aen. II 160. 161): Seruataque serues // Troia fidem.

25. Ordo est: Quamuis non alius aeque conspicitur flectere equum in Martio gramine, nec quisquam aeque citus denatat Tusco alueo. non avvs flectere e. s. In campo Martio bellicis artibus exerceri consueuerat iuuentus Romana, quibus ita Enipeum ceteros praeire dicit, ut merito amari possit, si pudicitiae custodia non resistet.

28. tusco denatat alueo. [Tiberino] ut (Verg. georg. I 499): Qui Tuscum Tiberim et Romana Palatia seruas.

30. despice. Deorsum [per fenestram] aspicias. qvervlae despice t. Hoc est: nec ad uoluptuosos cantus nec ad amantis preces permota despicias.

32. duram. Crudelem, inmitem.

carm. iii viii · martiis caelebs quid agam kalendis...


METRVM SAPPHICVM.


1. martis celebs q. <a.> k. Kalendis Martiis Matronalia dicebantur, eo quod mariti pro conseruatione coniugii supplicabant, et erat dies proprie festus matronis. Ad M<a>ecenatem ergo scribit Horatius non eum debere mirari, quod Kalendis Martiis, dum sit sine uxore, sacrifice! Hac enim die se casu arboris commemorat liberatum et seruatae salutis uti festiuo. celebs qvid agam k. Vt uiduae sine uiris, ita caelibes sine uxoribus dicuntur.

2. et acerra turis. ‘Acerra’ turibulum dicebatur ministerialis patina fictilis. Vt est (Verg. Am. V 746): Plena supplex ueneratur acerra.

5. docte sermonis u. l. Superiori hoc sensui adnectendum est, ut hie ordo sit: M<a>ecenas, docte sermonis utriusque linguae, idest Graecae et Latinae. Ordo est: Maecenas, docte sermonis utriusque linguae, miraris, quid caelebs agam Martiis Kalendis, quid uelint flores et acerra plena turis et carbo positus in uiuo cespite. vtrivsqve lingvae. Idest Graecae et Latinae.

6. uoueram . Modo reddit, cur faciat hoc. voveram dvlces. Illo die se uouisse dicit, quo est periculo arboris ereptus. et albvm. Superis aptior erat alba uictima; nam diis infernalibus semper nigra offerri debent.

7. prope funeratus. Extinctus siue sepultus.

9. Ordo: hic dies festus redeunte anno dimouebit corticem amphorae adstrictum pice institutae bibere fumum consule Tullo. dimovebit. Arripiet in usum conuiuii uinum, quod fumo inueterabatur.

12. consule tullo. Consulem pro uetustate posuit.

13. sume, m<a>eoenas, cyathos. Cyathos mensuras dixit, quas pro sexta parte sextarii ducebant.

14. sospitis centum. Verbo usus est conuiuarum: centum cyathos, siue finitum pro infinite posuit, ut (Verg. Aen. VII 337): Tibi nomina mille. et vigiles lvcernas. Vigilantibus in officio luminis. Qui (quae? quia?) coram uigilantibus ardent in officio luminis.

15. procul omnis esto clamor et i. Ita innocuum uinum se exhibiturum promittit, ut nec oneret nec per ebriositatem lites prouocet [(ex Porph.),] ut (Verg. Aen. XI 14): Timor omnis abesto.

18. occidit daci cotisonis agmen. Cotiso nomen regis Dacorum, quo uicto suadet aliquatenus a curis publicis recedi debere et priuato se indulgere conuiuio M<a>ecenatem.

19. medus infestus sibi l. Eo quod ciuilia inter se Medi bella gererent nec eis per discordiam rebellare Romanis uacaret.

20. dissidet. Dissentit, discordat.

21. vetus. Diuturnus.

22. cantaber. Gens Hispaniae. sera domitvs catena. Tarda, quia diu bellum cum his gestum est et cum difficultate ab Augusto superati sunt [(cons. Porph.),] et ideo eos Romanis seruire dicit uictos et subditos.

23. laxo meditantur arcu. Vt eos distensis arcubus uictos et fugientes ostenderet, ut (Verg. Aen. 25 XI 874): Et laxos umeris referunt languentibus arcus.

26. neglegens nequa p. l. Subauditur ‘esto’ quod pro securitate posuit, qua non timeret, nequa res publica parte laboraret, ut e contrario Vergilius ‘securum’ pro neglegenti dixit (Aen. I 350. 351): Securus amorum // Germanae.

26. nimium c. Nimium curare uel sollicitos esse.

carm. iii ix · donec gratus eram tibi...


METRVM PRIMO VERSV GLYCONIVM, SECVNDVS ASCLEPIADEVS.


1. donec gratus eram tibi. Hac ode alternis uicibus Lydiam respondentem sibi amicam facit et agit cum ea de instauratione gratiae, qua promerita beatiorem se adfirmat rege Persarum. ‘Donec’ autem pro ‘quamdiu’ positum est.

2. potior. Melior. nec qvisqvam potior. Idest cum nemo mihi a te praeferretur.

4. Persarum enim reges deliciosis copiis utebantur.

5. donec n. a. m. Hic pro Lydiae persona respondet.

6. arsisti. Amasti, ut (Verg. Aen. IIII 101): Ardet amans Dido. post cloen. Inferior. Chloe nomen alterius amicae.

7. multi lidia nominis. Hoc est: magnae famae [(ex Porph.)] et Iliae matri Romuli praeferenda.

9. thressa cloe. Thracia, ut (Verg. Aen. V 285): Thressa genus, Pholoe.

12. si parcent animae f. s. Ad augmentum amoris paratum se dicit mori, si pro altero hoc fieri fata patiantur, iuxta illud (Verg. Aen. VI 121): Si fratrem Pollux alterna morte redemit. si parcent a. [Idest] si fata parcent illi diu uiuendo remanenti, cupio pro ea mori.

13. me torret. Ex persona Lydiae usque ad finem. face mvtva. Vt ipse superius (c. II 12, 15. 16): Et bene mutuis // Fidum pectus amoribus.

14. thurini calais. Ordo est: Thurini Ornyti filius Calais me torret [(cons. Porph.).] Thurius enim Brittiorum oppidum est, unde Ornytum dicit fuisse.

15. bis patiar mori. Secunda uice tamquam sua et ipsius.

17. quodsi prisca r. u. Idest si ad amorem redimus priorem.

18. iugo cogit aeneo. Ad perpetuitatem reuertentis gratiae iugum aeneum posuit; aes enim non sicut ferrum robigine consumitur. Vnde et Vergilius (Aen. I 295. 296): Et centum uinctus aenis // Post tergum nodis.. ut uelut aeternam pacem futuram furoris aerea uincla monstrarent. aeneo. Forti, inexpugnabili.

19. excutitur. Pro ‘expellitur’.

21. sidere pulchrior. Vt (Verg. Aen. VIII 589): Qualis Oceani perfusus Lucifer unda.

22. ille. Calais.

23. iracundior adria. Sicut illud (Ter. Andr. III 3, 23): Amantium irae amoris integratio est.

24. tecum uiuere a. Vt (Verg. Aen. II 710): Vna salus ambobus erit. tecvm obeam. Vt (Verg. ecl. 10, 43): Tecum consumerer aeuo.

carm. iii x · extremum tanain si biberes, lyce...


[AD LYCEN.] METRVM TRIBVS VERSIBVS ASCLEPIADEVM, QVARTVS GLYCONIVS.


1. extremum tanain si biberes, lice. Haec ad puellam Lycen nomine dicuntur asperam et intractabilem. Tanais enim fluuius Scithiae dicitur, qui et Danuuius, per cuius commemorationem uult intellegi barbari animi mulierem. extremvm. Vltimum.

2. saeuo nupta uiro. Barbaro.

3. porrectum ante fores. Ante ianuas dormientem.

3. incolis aquilonibus. Quia Tanain nominarat; de septentrionali enim parte et Aquilo oritur.

4. plorares a. Idest non solum quia in prosperitate es, misereri mei debes, sed etiam, si in captiuitate esses, coniuncta saeuo uiro, deberes succurrere meo amori.

6. inter pulchra satum. Inter tecta satum nemus uiridarium dicit.

7. positas. Deorsum missas. et positas vt glaciet nives. Post niues enim missas si flat Aquilo, eius frigore solidantur.

8. puro numine iuppiter. Sereno [aere], ut (Verg. georg. I 433): Para neque obtusis per caelum cornibus ibit.

9. ingratam ueneri pone superbiam. Execrabilem Veneri dicit, si amat ([leg.] amans) superbiam [et] contemnat amorem.

10. currente. Celeriter labente. Vult enim intellegere scissuram repudii.

10. ne[c] currente retro f. b. r. Nomine rotae fortunam dixit, idest ne uolubilitate rotae et tu amans contempnaris, et ita inflexu rotae laedaris, sicut equus a consueta uelocitate deficiens consueuit.

11. Penelopis uero, uxoris Vlixis, nota fabula est, quae pro fide absentis mariti omnes repudiauit sponsos.

12. tirrenus parens. Italus.

13. o quamuis. Ordo est: o parcas supplicibus tuis nec scilicet sis mollior rigida esculo nec animo mitior Mauris anguibus, quamuis neque curuant te munera nec preces nec pallor amantium tinctus uiola nec uir saucius Pieria pelice. neqve te mvnera. Vt est (Verg. ecl. 2, 44): Quoniam sordent tibi munera nostra.. et alibi (ecl. 2, 56): Nec munera curat Alexis.

14. Pallor amantium color est. Vnde Ouidius (art. am. I 729): Palleat omnis amans, color est hic aptus amori. nec tinctvs viola pallor amantivm. Bene uelut amator amoenitatem floris pallori amantium dedit.

15. neo uir p. Vult intellegi maritum Lycis huius amare aliam, idest Pieriam nomine mulierem, propter quam contumeliam uel dolorem suadet ad reddendam uiro pro police uicissitudinem se amari debere. pelice savcivs. Concubin<a>e amore uulneratus. <pelice.> Concubina. <savcivs.> Amore uulneratus.

16. curuat. Flectit, inclinat.

17. nec rigida m. ae. Idest non sis rigidior esculo arbore tamquam lignea et sine sensu rationabili nec asperior Mauris serpentibus calore noxiosioribus, ut (Verg. georg. III 434): Asperque siti atque exterritus aestu.

19. non hoc semper. Non semper se ante limen obseruantem caelestem aquam passurum dicit, sed desinente per contemptum animo amore cariturum.

carm. iii xi · mercuri - nam te docilis magistro...


[METRVM SAPPHICVM, QVARTVS DIPODIA.]


1. mercuri nam te docilis m. Mercurium lyrae inuocat repertorem, ut inspiret sibi modulationem dignam auribus Lydes amicae. Ordo autem hic est: Mercuri, die modos, quibus Lyde obstinatas aures adplicet [(ex Porph.);] [nam te magistro docilis Amphion mouit lapides canendo].

2. mouit amphion lapides canendo. Iuxta hoc quod Cicero Tullius in rhetoricis dicit [(conferuntur loci parum similes de inuent. I 25 et auct. ad Herem. III 7):] Artium magistros adferre laudem siue uituperationem discipulis, rursum discipulos magistris. Vnde hic Mercurius laudatur in Amphione discipulo, cuius nota fabula est; eo quod idem Amphion citharae cantu et pecudes, quarum pastor erat, ad se arcessire consuerit et lapides, quibus muri sunt extructi Thebani, ut Statius (Theb. I 9. 10): Quo carmine muris // Iusserit Amphion Tyrios accedere montes.

3. resonare septem. Vt (Verg. Aen. VI 646): Obloquitur numeris septem discrimina uocum.

4. callida neruis. Docta; sic enim dicitur de doctis: ‘rem callent’.

6. nec loquax olim. Laus repertoris ab opere, qua dicat neque loquacem lyram neque gratam fuisse, antequam Mercuri doctrina aptaretur ad cantum. Nam et in sacrificiis fidicines adhiberi consueuerant.

7. dic modos lidae. Ὑπακούεται ‘Mercuri’, dic modulationes. obstinatas. Clausas.

8. adplicet aures. Velut oblectata iungat et adplicet ad audiendum.

9. trima. Trium annorum. eqva trima campis. Idest iam difficilis ad domandum, unde dictum [est] (Verg. georg. II 272): Adeo in teneris adsuescere multum est.

10. exultim. Saltuatim.

11. proteruo. Inportuno, nimio.

12. cruda marito. Intacta, inmatura, siue [(secundum Porph.)] non intempestiua, sed animo cruda, idest crudelis ac per hoc aspera atque horrens maritum.

13. tu potes tigris c. s. d. Idest oblectatione cantus, quocumque ieris, te sequentes, ut (Verg. georg. IIII 510): Mulcentem tigres et agentem carmine quercus.

16. tibi blandienti. Ypallage figura: tibi blandienti, cum ipse magis blanditus sit, ut Vergilius (eel. 10, 16): Nostri non poenitet illas.

16. ianitor aulae. Vt (Verg. georg. IIII 483): Tenuitque inhians tria Cerberus ora.

17. centum. Finitum pro infinito.

18. muniant angues caput eius. Vt ait Ennius (trag. fr. 442 Æ): Angue uillosi canis.

19. spiritus teter. Aut pro uenenis posuit aut pro sanie cadauerum, quibus uesci consueuerat.

20. ore trilingui. Vt (Verg. Aen. VI 417. 418): Latratu regna trifauci // Personat.

21. quin et ixion. Vt (Verg. georg. IIII 484): Atque Ixionei uento rota constitit orbis.

21. uultu risit inuito. Extorquente cithara dulcedine sui, quod tormentorum necessitas non sinebat.

23. dum grato danai puellas. Danai nota fabula, qui fratris <A>egisti inuidia, quod omnes ille filios, hic haberet filias, pactis nuptiis filiabus praecepit, ut interimerent acceptos sponsos; quod ab omnibus factum est praeter ab Hypermestra, quae Linceum fuga data seruauit. Ob hoc ergo scelus etiam apud inferos hac dicuntur poena damnatae, ut aquam in pertunsum iugiter dolium mitterent. pvellas. Filias dixit.

25. audiat lyde scelus. Sensus hic est: audiat Lyde, qua poena damnatae sunt, quae amantibus crudeles fuerunt.

28. seraque fata. Tardum exitum, ut (Verg. Aen VI 569): Distulit in seram c. p. m.

29. sub orco. Idest non solum damnantur in aquae penuria, sed etiam infernali cruciantur igni.

31. duro ferro. Non ad naturam ferri relatum est epitheton, sed ad earum animum, quae dura ac crudeli mente hoc ansae sint, ut (Verg. Aen. IIII 366.367): Duris genuit te cautibus horrens // Caucasus.

32. perdere ferro. Occidere.

33. una. Ype<r>mestra.

33. pace n. digna. Positum [enim] est hoc pro affectionis insigni, tamquam maius praemium feminis non sit. Cum facibus enim nuptiae uesperi fiebant apud antiquos.

35. et in omne uirgo nobilis <a>euum. Virginem pro muliere posuit.

38. ne longus tibi somnus. Idest mors, ut (Verg. Am. VI 278): Et consanguineus Leti Sopor.

41. Ordo est: quae uelut leaenae nactae uitulos [(cons. Porph.)] eheu lacerant singulos, et est pulcherrima comparatio.

43. mollior. Melior, affectiosior. 47. ME VEL EXTREMOS NVMIDARVM IN AGROS. In deserta Numidiae, quae feris plena sunt; aut pro crudelitate Numidas memorauit, ut (Verg. Aen. IIII 41): Numidae infreni cingunt.

50. dum pauet nox. Vt (Verg. Aen. VIII 658): Defensi a tenebris et dono noctis opacae. venvs. Amor.

51. et nostri memorem s. s. q. Idest per epitaphion in conmemorationem scribe, quod gestum est.

carm. iii xii · miserarum est neque amori dare ludum neque dulci...


METRVM [HOC] SOTADICVM DICITVR, VT NVMERVS SIT POTIVS QVAM METRVM. CONSTAT AVTEM EX TRIBVS IONICIS MINORIBVS. ALII RITHMICVM DICVNT; NVMERVS ENIM GRAECE RITHMVS DICITVR. HOC METRVM CONSTAT IONICO MINORE, ET EST DVOBVS PRIMIS VERSIBVS TRIMETRVM, ITA: MISERARVM EST • NEQVE AMORI • DARE LVDVM • NEQVE DVLCI • MALA VINO • LAVERE AVT EX. TERTIVS VERO TETRAMETER SCANDITVR ITA: ANIMARI • METVENTIS • PATRVAE VER • BERA LINGVAE.


1. miserarum est neque amori dare ludum. Neobulen amicam scribit amantem Hebrum adulescentem, et <hac o>de testatur insuauem esse uitam sine hilaritate et amore. Ordo est: Neobule, miserarum est nec dare ludum amori nec lauere mala dulci uino aut exanimari metuentis uerbera patruae linguae.

1. dulci mala uino lauere. ‘Lauere’ pro ‘lauare’; sic enim ueteres declinabant: ‘lauit’ pro ‘lauat’ [(ex Porph.);] ut Vergilius (Aen. X 726. 727): Lauit inproba teter // Ora cruor. Qui uersus non stat, si praeteritum intellegas.

2. metuentes patru<a>e uerbera linguae. Sensus est: aut cruciari castigatione uerborum. ‘Patruae’ autem ‘linguae’ pro seueritate dixit. Patrui enim adulescentibus corripiendis austeriores solent esse quam patres, quibus natura ipsa indulgentiam plerumque extorquet. Cicero idem pro seueritate censurae (pro Gael. 14, 33): Fatruus quidam magister haec diceret: quid tibi, mulier, cum Caelio?

4. tibi qualum. Calathum metonomicos pro lanificio dixit [(cons. Porph.),] tamquam amore et pulcritudine amatoris capta contempneret pensa mulierum.

6. Ordo est: ales puer Cythereae et nitor Liparei Hebri, simul ut lauit unctos humeros in Tiberinis undis, eques melior ipso Bellorophonte, neque uictus pugno neque segni pede, idem catus iaculari ceruos fugientes per apertum agitato grege, et celer excipere aprum latitantem alto fruticeto, aufert tibi qualum et aufert tibi studium operosae Mineruae.

6. liparei nitor hebri. Ab insula <Lipare> Liparei, ut si diceret ‘Liparensis’ [(ex Porph.).] Liparitanae enim insulae eum ciuem demonstrat.

8. bellorophonte. Qui Pegaso equo uectus Chimeram interemerat. neqve pvgno. Idest athletico et agonico certamine.

10. catus. Idest doctus [(ex Porph.),] sciens. per apertvm fvgientis. Latum, ut (Verg. Aen. IIII 153. 154): Alia de parte patentes // Transmittunt cursu campos.

carm. iii xiii · o fons bandusiae, splendidior vitro...


[PHONETICE TETRACOLOS.] METRVM DVOBVS VERSIBVS ASCLEPIADEVM, TERTIVS FERECRATIVS, QVARTVS GLYCONIVS.


1. o fons bandusiae s. u. Hac ode Bandusiae fonti sacrificium promittit [(ex Porph.).] Bandusia enim Sabinensis agri regio est, in qua Horati ager fuit. Laudat ergo fontem dicendo [(cons. Porph.)] perspicuum uitri conparatione, ut (Verg. Aen. VII 759): Vitrea te Fucinus unda.

3. cras donaberis haedo. H<a>edi inmolationem promittit. Amphibolon tamen est, utrum dicat ‘donaberis h<a>edo et floribus’ an ‘h<a>edo floribus coronato’.

5. primis. Incipientibus. et venerem e. p. d. Maturi enim et appetere uenerem et propterea pugnare consueuerunt.

6. frustra. Tamquam occidendus. Ideo frustra, quia inficiet gelidos riuos.

8. lasciui. Luxuriosi, petulantis.

9. atrox hora c. Opacitatem nemorosi et abstrusi fontis ostendit, per quam dicit canicularium aestuum calores arceri.

10. tu frig[id]us amabile. Amoenum. Vt (Verg. eel. 1, 52): Frigus captabis opacum.. et non ipsi amabile, sed fessis.

13. fies nobilium tu quoque fontium. Idest meo carmine praedicatus inter nobiles fontes nominaberis.

15. unde loquaces. Vt (Verg. georg. I 109. 110): Per leuia murmur Saxa ciet. loqvaces. Idest sonantes.

carm. iii xiv · herculis ritu modo dictus, o plebs...


[ODE TETRACOLOS METRVM SAFFICVM.] METRVM SAPPHICVM ENDECASILLABVM.]


1. herculis ritu modo d. o. Haec ode in Augusti laudem scribitur uictoris ex Hispania reuertentis; quod autem Herculi eum comparat, ideo facit, ut estendat labores eum non per alios, sed per se administrare [(ex Porph.)] nece sub hac difficultate adipisci uictoriam breui tempore et proficisci ad bellum et reuerti uictorem.

1. Ordo est: o plebs, Caesar dictus petiisse laurum uenalem morte modo uictor ab Hispana ora ritu Herculis repetit Penates.

2. morte uenalem p. Mortis enim contemptu laus uictoriae quaeritur et triumphi. Laureatae enim de uictoria litterae mittebantur, ut est (Verg. Aen. VIIII 205. 206): Et istum // Qui uita bene credat emi, quo tendis, honorem.. et (Aen. V 230): Vitamque uolunt pro laude pacisci.

4. uictor ab o. Sicut Hercules.

5. unico gaudens m. m. Liuiam dicit sub castitatis laude uotum pro Caesaris reditu soluturam.

6. prodeat iustis operata diuis. Operationes ueteres sacrificia dixerunt; iustos uero diuos, quamuis generaliter dici possint, nunc tamen specialiter posuit, tamquam qui uictoriam uel reditum Caesaris merito eius et uirtuti praestiterint [(ex Porph.).] Vergilius operationes pro sacrificiis, ut (georg. I 339): Laetis operatus in herbis.

7. et soror. Octauiam sororem Augusti commemorat.

8. supplice uitta. Non uitta supplice, sed uittis solutis supplicantes, ut (Verg. Aen. VII 403): Soluite crinales uittas, capite orgia mecum.

9. uirginum matres i. n. s. Idest prode<a>nt. ‘Nuper sospitum’ reuersorum Augusti uictoria.

11. iam uirum expertae. Idest nuptae.

11. male [n]ominatis parcite uerbis. Siue quia pro festiuitate dierum feriae indicebantur et abstinebatur a litibus iurgiisque, siue quia in sacrificiis praecepto silentio bona omina habere iubebantur, ne incaute loquentes uerbis omina facerent; ideo nunc parcite malis uerbis, idest malis ominibus.

13. atras eximet curas. Cogitationum m<a>erores, ut (Verg. Aen. I 261): Quando haec te cura remordet.

14. tumultum. Commotionem bellorum.

15. per uim. Idest inpulsione hostium.

16. tenente c<a>esare terras. Hoc est: parta pace incolumi Caesare [(ex Porph.),] ut (Lucan. I 62): Ferrea belligeri conpescit limina Iani.

18. et cadum marsi memorem d. Vinum, quod bello Marsico diffusum est [(sim. Porph.);] cadem [autem] lagonam, ut (Verg. Aen. I 195): Vina bonus quae deinde cadis onerarat Acestes.

19. spartacum siqua p. u. Spartacus Gladiator fuit; hic cum septuaginta quattuor sociis similis conditionis e ludo fugiens dux factus per quattuor annos aduersumque Romanos bellans plura uastauit. Ideo nullam repositionem ei euadere potuisse commemorat. Hunc postea Pompeius oppressit. Vnde Lucanus (II 564): Vt simili causa caderes, qua Spartacus hostis. vagantem. Hostiliter debacchantem.

21. dic et argut<a>e p. n. Citharistriae siue cantrici, ut (Verg. ecl. 7, 24): Haec arguta sacra pendebit fistula pinu.. et (ecl. 9, 36): Argutos inter strepere anser olores. neaerae. Nomen puellae.

28. murreum crinem. Aut murra perfusum, aut [(sec. Porph.)] inter flauum et nigrum, uel murrei coloris. nodo cohibere. Vt pro festiuitatis laetitia festinaret, in nodum colligere crines praecepit.

23. si per inuisum. Idest si ianitor prohibuerit te ad illam ingredi, sub ‘<ei> parcam’ quia canities mitigat animos cupidos litium et proteruae rixae: cum iuuenis essem, non ferrem.

25. lenit albescens a. c. Canis aetatis secessu corporis extingui feruorem et superbos iuuentae uel rixae pronos animos mitigari

27. calidus iuuenta. Feruidus iuuentute.

28. consule planco. Adulescentem se fuisse commemorat irascique nimie solitum, si fastidiretur ab aliquo.

carm. iii xv · uxor pauperis ibyci...


[PROSAGOREVTICE DICOLOS.] METRVM PRIMO VERSV GLYCONIVM, SECVNPVS ASCLEPIADEVS.]


1. uxor pauperis [h]ibici. Ad m<o>echam scribit uetulam et luxuriosam [(ex Porph.).] Bene dixit ‘uxor pauperis’, cui solum poterat esse solatio, si castam haberet uxorem nec tenuitati eius luxuriosa conueniret.

2. tandem nequitiae fige modum tuae. [Pone modum] obscenitati siue libidini aut turpi auaritiae. Vt Terentius (adelph. II 1, 33): Leno me iniqua non uult loqui.

4. maturo propior d. p. Idest morti uicinior iam per aetatem.

5. inter ludere u. Hic ordo est: desine inter uirgines ludere, cum sis funeri propior.

6. et stellis nebulam s. c. Decens allegoria; ait enim: ut stellarum decus et splendor fuscatur nebulis et celatur, sic nitorem uirginum permixta anus obscuras.

7. non siquid pholoen satis. Pholoe[n] filia Chloridis, in quam scribit, et ipsam turpem designans, quae furore libidinis ita incitaretur, ut Bacchae tympanorum pulsu. Ordo est: Filia Chlor<a>e, non, siquid satis decet Pholoen, decet te; rectius expugnat ilia domos iuuenum, subaudi: quam tu concita uti Thyias pulso tympano.

11. amor nothi. Nomen amatoris.

12. lasciuae capr<e>ae. Genus pecudis libidini et lasciuiae aptius.

14. tons<a>e luceriam. Luceria est Apuliae ciuitas [(cons. Porph.).] Dicit autem lanificio aetatem eius magis aptam quam luxui et ebriositati.

16. f<a>ece tenus cadi. Tamquam quae uasa uino ueteri potando uacuaret.

carm. iii xvi · inclusam danaen turris aenea...


[PARANETICE TETRACOLOS.] METRVM TRIBVS VERSIBVS ASCLEPIADEVM, VARTVS GLYCONIVS.


1. inclusam danaen t. ae. Danaen Acrisius pater cum ob pudoris custodiam ualida et munita turri clausisset, uersus in aurum Iuppiter fingitur uiolasse. Quod nunc exemplum ad ostendendam uim auri et potentiam posuit, quo probet in hoc conpositam fabulam de aureo imbre Danaes, ut monstraretur nihil non posse pecunia atque auro conrumpi. Ordo est: aenea turris et robustae fores et tristes excubiae uigilum canum satis munierant inclusam Danaen ab nocturnis adulteris, si non Iuppiter et Venus risissent Acrisium pallidum custodem abditae uirginis conuerso deo in pretium; fore enim tutum iter et patens subaudi ‘sciebant’.

3. tristes excubiae. Epitheton uigiliarum, eo quod m<a>estitudinem generent, seu Danaae tristis nuptiis per custodiam denegatis.

4. nocturnis ab adulteris. Occultis. Hoc enim tempus crimini aptius est [(cf.Porph.).] Item (Verg. georg. III 538): Ne gregibus nocturnus obambulat, cum et per diem lupi insidiari consueuerint.

6. pauidum. Sollicitum et cautum propter iniunctum sibi officium.

7. risissent. Idest illusissent.

8. conuerso in pretium d. Quia Iuppiter in aurum uersus pretium uidetur fuisse concubitus.

9. aurum per medios i. s. e. p. a. s. Vt (Verg. Aen. III 56. 57): Quid non mortalia pectora cogis // Auri sacra fames? satellites. Per hostium cuneos et hostiles fremitus.

10. et perrumpere amat saxa. oc est: munitiones obpugnare.

11. potentius. Exaggerate est uoluptuosae.

12. argivi domus ab lucrum. Amphiaraum dicit, cuius uxor Eriphile monili corrupta egit, ut egrederetur ad bellum, quod exitiale uelut uates praescius declinabat. ob lvctvm. Propter amorem scazonis.

13. demersa. Deiecta hiatu telluris, nam pro Amphiarao totam domum posuit. diffidit vrbvim. Diuisit, dirupit, ut (Verg. Aen. II 234): Diuidimus muros.

14. uir macedo. Philippum significat, Alexandri Magni patrem [(ex Porph.),] qui multas ciuitates auro proditoribus dato cepit et diruit.

16. S<a>euos duces dicit piratas scilicet propter rapacitatem. Piratae enim cupiditate lucri latrocinia exercent; hinc et s<a>epe periclitantur. Et est ordo: duces nauium, non munera nauium. dvces. Piratas.

17. Ordo est: cura et fames maiorum. crescentem seqvitvr c. p. Augeri [dicit] quaestu cupiditatem ut Iuuenalis (14, 139): Crescit amor nummi, quantum ipsa pecunia crescit.

18. maiorumque fames i. p. Idest pecuniarum desiderium merito horrui timore curarum uel honoram potentiam.

19. uerticem. Idest augmentum diuitiarum et celsitudinem dignitatum.

20. m<a>ecenas equitum d. Maecenas enim eques Romanus fuit nec uoluit transire in ordinem senatorum.

21. quanto quisque sibi. Contento mediocritate census nec habenti ambitum fortunae maioris tamquam deorum fauore dicit abesse nil posse. plvra sibi neg. Idest diuitias spreuerit.

23. nudus. Conspicuus. castra peto et transfvga divitvm. Quia dixerat ‘castra’, seruauit metaphoram significando transfugam [(ex Porph.).] Dixit tamquam qui a diuitiarum uitiis significet se transire uelle ad uirtutis insignia.

25. contempt<a>e dominus s. r. Conpositae et mediocris.

26. inpiger apulus. Laboriosus, ut Lucanus (V 403): Et contra posuit et quae piger Apulus arua // Deseruit rastris.

27. occultare meis. Reconditum habere.

28. <inops>. Animo egens. Propter insatiabilem cupiditatem. magnas inter opes inops. Inopem enim se ostendit rei desideratae auaras, tamquam non habeat, quod quaerit, ut Iuuenalis (14, 137): Egentis uiuere fato.

29. purae riuus aquae. Laus mediocritatis sub agelli descriptione.

30. et segetis certa fides meae. Vbertas fertilis glebae non decipiens spem domini uel laborem agro suo praestitum beatior est multa Africae patrimonia possidente.

30. Ordo est: et certa fides meae segetis beatior imperio fertilis Africae fallit fulgentem sorte, idest ilium, qui per sortem fulget, non natura; nam naturale est, ut quisque paucis contentus sit.

33. In Calabria autem sunt flores aptissimi apibus. mella fervnt apes. Per ‘mella’ negat se uti possessione Calabriae.

34. nec lestrigonia bacchus in amphora. Formiana siue Sicula, in quibus locis Cyclopes fuerunt, qui Lestrygones uocabantur.

36. languescit. Veterescit. nec pingvia gallicis. Grossa. Martialis (VI 11, 7): Te Cadmea Tyrus, me pinguis Gallia uestit.

37. inportuna tamen pauperies abest. Inportuna pauperies, quae inportunos facit et odiosos. Poterat tamen quaestio uideri, qua crederetur poeta dixisse contraria, ut cum superius se dixerit transfugam diuitum, hic dicat sibi pauperiem abesse; sed conuenit nec contrarium est, ut, qui diuitum transfuga est, inportunus paupertate non sit, quam elegit et libenter appetit.

38. nec si plura. Scilicet quam habeo. nec si plvra velim, tv dare deneges. Humanitatem circa se M<a>ecenatis ostendit.

39. contracto cupidine. Mitigato et repulso desiderio diuitiarum. <cupidine.> Desiderio: posuit efficientem pro eo quod efficitur.

40. uectigalia porrigam. Idest paruus possessor minora tributa persoluam.

41. migdon<i>is. Asiaticis. regnvm aliatti. Aliattus, rex Lydiae, pater Crisi, [qui] opimo usus est imperio.

43. bene est, cui deus obtulit. Omnia frugalitati suppetere et nihil deesse dicit.

carm. iii xvii · aeli vetusto nobilis ab lamo ...


[ENCOMIASTICE TETRACOLOS.] METRVM DVOBVS VERSIBVS ALCAICVM, TERTIVS IAMBICVS, QVARTVS PINDARICVS.


1. aeli uetusto nobilis ab lamo. Aelium Lamiam adloquitur senatorem. Aeliorum autem familia a Lamo Formiarum rege oriri adfirmata est, unde et Lamiae cognomen nobilibus inditum [(ex Porph.),] quod uulgus Lamnitium ([an] Lamninum?) genus uocabat. Iuuenalis (4,154): 26 Lamiarum caede madenti. Est autem sensus lectionis usque ubi dicitur: cras tempestas sternet. aeli vetvsto. Idest antiquo.

4. per memores genus omne fastos. Qui nobilitatis in posteros memoriam testarentur [(sim. Porph.).] Per fastos autem consules uult accipi. Lucanus (V 5): Qui dat noua nomina fastis.

6. dicitur princeps. Primus, ut (Verg. Aen. V 833): Princeps ante omnes densum Palinurus agebat.

8. litoribus tenuisse l. Liris quoque fluuius Menturnis fluens [(sim. Porph.),] de quo Lucanis (II 424): Et umbrosae Liris per regna Maricae.

9. late tyrannus. Tyrannus alibi pro domino, alibi pro crudeli ponitur, alibi pro potente, ut (Verg. Aen. VII 266): Pars mihi pacis erit dextram tetigisse tyranni. Ordo est: et late tyrannus dicitur tenuisse Lirim innantem litoribus Maricae. cras follis nemvs. Pro futurae tempestatis indicio, ut (Verg. georg. I 371. 372): Omnia late // Rura natant fossis. Ordo est: tempestas demissa ab Euro sternet eras nemus multis foliis et sternet litus inutili alga.

12. <augur.> Idest diuinatrix pluuiae, ut (Verg. georg. I 388): Tunc cornix plena pluuiam uocat inproba uoce.

13. annosa cornix. Diu uiuens. Iuuenalis (10, 247) de senecta: Exemplo uitae fuit a cornice secunda.

13. dum potes aridum c. l. Idest dum permitteris serenitate. <comp. l.> Strue ad faciendum sacrificium.

15. bimenstri. Duos menses habente, aut certe duos annos uoluit significare a luna computatos.

16. cum famulis operum solutis. Cum uacantibus Seruis et ab opere feriatis. Ostendit autem tempus hiemis, dum ad focum parari hortatur et sacrificium Genio institui, ut (Verg. georg. I 302): Inuitat genialis hiemps.. et (ecl. 5, 70): Ante focum, si frigus erit.

carm. iii xviii · faune, nympharum fugientum amator...


METRVM SAPPHICVM.


1. faune nympharum f. a. Quasi celeritate sui Nymphae Faunorum petulantiam fugiant.

2. et aprica rura. Amoena, temperata, ut (Verg. ecl. 9, 49): Duceret apricis in collibus uua colorem.

3. lenis incedas. Propitius, placatus.

4. aequus alumnis. Pueris uernulis, quos maxime Fauni laedere dicuntur.

5. pleno anno. Conpleto. cadit. Inmolatur. Pleno anno. Annale se ei facere ostendit sacrificium.

7. uina crater<a>e. Craterae dixit Veneris sodali ideo, quia (Ter. eun. IIII 5, 6): Sine Cerere et Libero friget Venus. vetvs ara mvlto. Idest non aetatis cultu deserta, sed multo ture succensa. Ostendit autem se deos multis sacrificiis donauisse, quibus promereatur, quae petit.

9. <h>erboso omne pecus campo. Tamquam deuotionem diei in numinis honorem etiam pecudes lasciuiendo sentirent.

10. nonae redeunt decembris. Nonis enim Decembribus Faunalia [(ex Porph.),] <quae> et Faunorum culta dicebantur.

11. festus pagus. Idest tua festa celebrans; in pratis autem, quia Faunalia in siluis et in pratis celebrabantur.

12. cum boue pagus. In pagis enim et in compitis celebrari talia consueuerant, ut (Verg. georg. II 382): Pagos et compita circum.

13. inter audaces lupus errat agnos. Non semper audaces agnos, sed illo die, tamquam qui numinis interuentu non timeant; quod honori Fauni applicat festiuitatis suae tempore lupos nocere pecudibus non sinentis.

14. agrestes tibi silua f. Veluti silua pro amoenitate frondes spargeret, ut (Verg. ecl. 5, 40): Spargite humum foliis.

15. gaudet inuisam p. f. Idest gaudet fossor cultu uinearum liberatus et Fauno sacrificat, ut (Verg. georg. I 302): Inuitat genialis hiemps curasque resoluit. Ter uero ad rythmum rettulit sonos.

carm. iii xix · quantum distet ab inacho...


[ODE DICTILOS • PRIMVS VERSVS GLIC: SCDS ASCL:] METRVM PRIMO VERSV GLYCONIVM, SECVNDO ASCLEPIADEVM.


1. quantum distat ab inacho. Telephum, Graecum poetam, sodalem suum, adloquitur, iocose sum corripiens, quod historias non pertinentes ad propositum suum potius loquatur, quam quae sint apta conuiuio [(ex Porph.).] Alii [(non Porph.)] uolunt reprehendi Telephum, quod, quantum temporis interesset ab Inacho usque ad Codrum, quaereret; deinde conuersus ad puerum, ut inpari numero cyathorum faciat potiones, hortatur [(ex Porph.).]

2. codrus pro patria non timidus mori. Codrus rex Atheniensium et Lacedemoniorum fuit. Hic inminentibus hostibus pro patria se deuouit, responso incitatus oraculi, quo praedictum fuerat eos uincere posse, quorum dux fuisset occisus. Hoc dum peruulgatum fuisset, coepit uitari, ne occideretur. Mutato postea habitu gregarii militis ad caetra hostium perrexit, et magnis iniuriis agens, ut occideretur, optinuit; unde Vergilius (ecl. 5, 11): Aut iurgia Codri.

3. et genus aeaci. Aui Achillis. Per has [autem] fabulas historiam Graecam significat.

4. et pugnata sacro b. ‘Sacrum Ilium’, quod a numinibus muri facti dicebantur, hoc est Neptuno et Apolline, ut (Verg. Aen. V 811): Structa meis manibus periurae moenia Troiae.

5. quo chium p. c. Chium cadum aut peregrinum uinum dixit aut uas uino pretiosius.

6. quis aquam temperet ignibus. Emamus etiam pincernam Graecum, ut (Iuu. 5, 56): Flos Asiae ante ipsum. temperet. Tepefaciat. Nam tepefactis aquis solent Graeci temperare uina.

7. quo praebente. Inuitante, hoc est nomenculatore. et qvota. Subauditur hora.

8. pelignis caream p. t. Pelignum oppidum Sabinorum est frigidae regionis.

9. da l. Puerum pincernam alloquitur. da lvnae propere. Hoc more ueteres festiuitatem conuiuiorum celebrare consueuerant, ut singulos uini cyathos sub singulorum deorum aut carissimorum hominum <nominibus> in poculis adici iuberent.

10. da noctis mediae. Idest bibamus in honorem mediae noctis et nouae lunae et auguris Murenae.

11. tribus aut nouem. Vt (Verg. ecl. 8, 75): Numero deus inpare gaudet [(ex Porph.).] ‘Tribus aut nouem’ aut propter Musas aut propter Charitas, quia laetitiam dicebant [[leg.] dabant).

14. [ternos ter.] Hoc est noues ternos.

15. vates. Pro quolibet sacricola. tris prohibet svpra. Idest ne, si supra nouem addideris tres, ebrius factus exurgas in lites, quae sunt gratiae laetitiaeque contrariae.

17. nudis iuncta sororibus. Ideo Gratiae nudae pinguntur, ueluti sine dolo, sine fraude, sine aliquo uelamine.

18. insanire iuuat. Debriari. cvr berecinthiae. Berecinthus urbs est Phrigiae, unde et tibias Phrigias dicit, quae matris deum sacris adhiberi consueuerant, ad quarum cantus et a conuiuantibus saltabatur [(ex Porph.),] ut (Verg. Aen. VIIII 619): Tympana uos buxusque uocant Berecinthia matris.

19. cessant flam[m]ina tibiae. Vt (Verg. ecl. 5, 2): Calamos inflare leues.

21. parcentis ego dexteras. Otiosas a cantu [(cons. Porph.)] uel a miscendo cessantes.

22. audiet inuidus l. Idest audiat Lycus uicinus hilaritatis nostrae strepitum et inuidia rumpatur [(ex Porph.),] ut In Vergilio (Aen. I 725) pro laetitia: Fit strepitus tectis.

24. et uicina seni non habilis lyco. Subauditur uxor, quae seni puella inhabili iuncta esset; unde et zelum eius ostendit, dum inuidum dicit.

25. spissa te nitidum coma. Laus pulchritudinis Telephi. Nam et crinium compositio in iuuenibus amatur. Ordo est: Telephe, tempestiua Rhode petit te nitidum spissa coma et similem puro Vespero.

28. glicer<a>e torret a. m. Interius consumit, ut (Verg. Aen. IIII 66): Est mollis flamma medullas.

carm. iii xx · non vides, quanto moveas periclo...


METRVM SAPPHICVM.


1. non uides quanto moueas periclo. Haec allegoricos per commemorationem Pyrri, Epirotarum regis, qui pro Tarentinis aduersus Romanos pugnauit, ad Pyrrum sodalem dicuntur, qui puerum Nearchum nomine a quadam femina dilectum sollicite extrahere conetur. Facit autem leaenam urbem Romam, catulos eius urbis principes. moveas. Coneris auferre.

2. getul<a>e catulos l. Getulae pro magnitudine dixit [patriae], ut (Verg. Aen. XII 4. 5): Poenorum qualis in aruis Saucius.

3. inaudax. Non audax, idest timidus.

5. Ordo est: cum per obstantes cateruas iuuenum ibit grande certamen, repetens insignem Nearchum.

6. insignem repetens nearc<h>um. Aut militem Romanum, quem Pyrrus tenebat Epirota, aut [(sec. Porph.)] obscura elocutione in Pyrrum sodalem certamen ire dixit, non mulierem, quae certamen cum eo habitura esset, cupiens illi eripere Nearchum.

7. Ipsam enim leaenam grande certamen dixit.

8. tibi praeda a. i. Idest cognoscis, cui maior accedat uictoria, tibi an illi. Hortatur autem ilium quiescere, quia inexhausta semper dubios facit.

10. haec dentes a. t. Seruat metaphoram leaenae in Romae conmemoratione.

11. arbiter pugnae. Aut sub nudo Veneris pede arbiter Paris palmam iudicando posuerit, ut expleret uno uerbo fabulam, aut [(cons. Porph.)] mine puerum arbitrum certaminis posuit palmam contentionis ipsius calcantem, cui se amantum potissimum traderet. Porro si regem Pyrrum intellegere uelis, arbiter non iudex, sed auctor belli accipiendus est. arbiter pvgnae. Vult autem intellegi non posse resistere amori commemoratione Paridis uicti libidine; nam fabulam tangit.

12. Idest fertur succubuisse Veneri; hoc est enim dicere ‘posuisse palmam sub nudo pede’, quod ‘cessisse libidini’. Dicit autem Horatius frustrari Pyrrum conantem ab amore meretricis reuocare iuuenem.

14. sparsum odoratis u. c. Ambigue enim pueri tondebantur. Ad emphasin uero Veneriae seruitutis dicit ilium habere humeros sparsos odoratis capillis.

15. qualis aut nereus p. Nereus tam speciosus ab Homero (Il. II 673) traditur, ut Graecos omnes exempto Achille superaret.

16. aut aquosa raptus ab ida. Ganimedes [(item gloss. a interim. et Porph.),] ut (Verg. Aen. V 254. 255): Quem praepes ab Ida Sublimen pedibus rapuit.

carm. iii xxi · o nata mecum consule manlio...


METRVM ALCAICVM DVOBVS VERSIBVS, TERTIVS IAMBICVS DIMETER CATALECTICVS, QVARTVS PINDARICVS.


1. o nata mecum consule manlio. Amphoram uini alloquitur, cuius uetustati annos suos conparat, et dicit se natum Manlio consule. [Et est] ordo: o pia testa, nata mecum et cetera.

2. seu tu querelas siue geris iocos. Vino enim aut ioci aut querelae nascuntur uel diuersa, quae memorat.

4. seu facilem, pia testa, somnum. Ebriis enim citus interdum somnus est.

5. quocumque lectum nomine massicum. ‘Nomine’ consule, ut Lucanus (V 5): Qui das noua nomina fastis. qvocvmqve nomine. Idest ex omnibus supra dictis siue ad iocos siue ad querelas et cetera.

6. moueri. Proferri.

7. coruino iubente. Coruinum se ad conuiuium inuitare significat, in cuius se honorem uina ostendit uetustissima prolaturum.

8. promere. Notanda elocutio ‘descende promere’ pro ‘descende, ut promas’. langvidiora vina. Vetustate leniora.

9. non ille quamquam. Idest Coruinus. madet. Hoc est: fluens est philosophiae scientia; optat tamen fieri uino madentior.

10. te negleget horridus. Tristis, censorius; neglegit, contempnit.

11. narratur et prisci catonis. Antiquioris, non Vticensis.

12. s<a>epe mero caluisse uirtus. Excreuisse, exferbuisse, ut quamuis secreta proderet. virtvs. Ingenium siue prudentia.

13. ingenio admoues. Hoc est: ebrietate interdum prodi, quod per obstinationem animi non potest extorqueri tormentis.

14. Prodendo enim secreta remouet tormentum. tv sapientivm. Laus est uini.

17. tu spem reducis mentibus anxiis. Prudentibus etiam ad cogitationum leuamen uino praestari et remoueri tristitiam. anxiis. Sollicitis.

18. Ordo est: et addis pauperi cornua et uires post te nec trementi iratos apices regum neque arma militum. et addis cornva pavperi. Superbiam uel temeritatem, quam uino fieri per uiolentiam cerebri uult intellegi.

19. iratos trementi. Pauper frigore tremens; et ostendit superiores et nobiles ab inferioribus contemni per uinum.

22. Ordo est: et Liber, et si aderit alma Venus, et Gratiae segnes soluere nodum et uiuae lucernae producent te, dum Phoebus rediens fugat astra. nodvm solvere gratiae. Hoc est: quae nodum non soluant, quo conexae sunt. Propterea autem hoc dictum est, quia, qui fida inter se gratia iunguntur, numquam resoluuntur ab amicitiae fide; unde etiam ipsae Gratiae coniunctis secum manibus finguntur.

23. uiuae lucernae. In lucem se per gratiam et laetitiam significat protracturum esse conuiuium.

24. fugat astra phoebus. Vt (Verg. Aen. III 521): Stellis Aurora fugatis.

carm. iii xxii · montium custos nemorumque, virgo...


METRVM SAPPHICVM.


1. montium custos nemorumque uirgo. Dianae pinum in agro suo consecrat, apud quam quotannis se uerrem sacrificaturum promittit.

3. ter uocata audis. Trina Dianae putabatur potestas; ipsa enim uena[n]tibus praeesse dicebatur; ipsa Lucifera in honorem Lucinae, unde et Lucina a parturientibus inuocata; ipsa [et] Proserpina. Ideo ergo ter uocata [(cf. Porph.);] nam et ipsa prior a Latona dicitur edita matrem etiam in fratris partu iuuisse.

4. diua triformis. Vt (Verg. Aen. IIII 511): Tria uirginis ora Dianae.

5. Ordo est: pinus imminens uillae tua esto, idest ‘sit’, et sic est melius, quam si ‘esto’ dicatur aduerbium concedentis. inminens. Vicina. tva pinvs esto. Sicut (Verg. Aen. IIII 35): Esto: <a>egram nulli condam flexere mariti.

6. per exactos. Finitos.

7. uerris oblicum m. i. Motum ferientis porci describit. Nam saeuius laedunt uerres, cum transuersim feriunt, iuxta dentium naturam.

carm. iii xxiii · caelo supinas si tuleris manus...


METRVM ALCAICVM VT SVPRA.


1. caelo supinas si tuleris m. Quandam Phidilen alloquitur suadens deos magis puris manibus et bona coli conscientia debere. Supinas uero dixit ad superiora palmas apertas, expansas, ut (Verg. Aen. III 176. 177): Tendoque supinas // Ad caelum cum uoce manus.

2. nascente luna. Solent enim rusticae mulieres initio primae lunae preces caelo effundere.

3. et orna. Vino nouello. Nunc usque enim Tusci horna uina nouella dicunt. Nam et uino sacrificabatur, ut (Verg. Aen. V 98): Vinaque fundebant pateris.

4. fruge lares. Vt (Verg. Aen. II 133): Salsae fruges. Sal enim cum farre incendebatur, ut (Aen. V 745): Farre pio et plena supplex. avida porca. Edaci.

5. nec pestilentem. Aduersum.

7. robiginem. Vt (Verg. georg. I 150. 151): Nec mala culmos // Esset rubigo.. hoc est messium pestilentia. avt dvlces alvmni. Quos nutrimentorum commendaret affectio, ut (Verg. georg. II 523): Dulces pendent circum oscula nati.

8. pomifero graue t. a. Autumno, quo tempore pomorum maxima copia est. Nam [(sec. Porph.)] et graue et pestilens tempus est. Vnde et Iuuenalis (4, 56. 57): Iam letifero cedente pruinis // Autumno. Iubet ergo necessitatem temporis deuotione et deorum supplicationibus mitigari. pomifero grave t. a. Pomorum enim uario gustu languescunt quoque corpora autumno.

9. nam qu<a>e. Victima iam dis deuota. Ordo est: nam deuota uictima, quae pascitur niuali Algido inter quercus et ilices, aut crescit in Albanis herbis, tinguet secures pontificum ceruice. nivali. Frigido.

12. Idest magnae uictimae potentibus conueniunt.

13. te nihil attinet. Distare dicit inter publica et priuata sacrificia et aliud pontificibus conuenire, qui ad immolandum dis hostias magnas inquirunt, aliud uelut priuatum debere praeparari, hoc est aut myrtum aut rorem marinum.

14. Ordo est: te coronantem paruos deos marino rore et fragili myrto, nihil attinet temptare illos multa caede bidentium. Bidentes autem proprie dicuntur oues duos annos habentes, sic uocatae ab eminentioribus dentibus, qui circa duos annos nascuntur.

17. inmunis aram. Subaudiendum ‘inmunis scelerum’, idest innocens. Ordo est: si manus immunis scelerum tetigit aram, sumptuosa hostia non molliuit auersos Penates blandior pio farre et saliente mica.

19. molliuit. Placauit. aversos. Offensos.

20. et saliente mica. Rationem uoluit salis incensi monstrare, quod crepare et exilire flamma consueuit.

carm. iii xxiv · intactis opulentior...


[PRIMVS VERSVS GLICONIVS • SCDS ASCLEPIADE’] METRVM PRIMO VERSV GLYCONIVM, SECVNDO ASCLEPIADEVM.


1. intactis opulentior. Generaliter hac ode inuehitur in luxuriam omnia profanantem et aedificiis nouis non terram tantum, sed etiam maria occupantem. Ordo est: tu, subaudi ‘o auare’, opulentior intactis thesauris Arabum et diuitis Indiae, licet occupes omne Tyrrenum mare et mare publicum tuis caementis, non expedies animum metu, et non expedies caput laqueis mortis, siquidem dira necessitas figit adamantinos clauos summis uerticibus. intactis. Custoditis, collectis. opvlentior. Ditior.

2. et diuitis indiae. Ditissimas gentes ad diuitiarum enphasin posuit.

3. cementis. Saxis ad fabricandum prouisis. et mare pvblicvm. Omnibus patens, ut (Verg. Aen. VII 230): Cunctis undamque auramque patentem.

4. si piget adamantinos. Qui frangi non possint pro metalli soliditate.

5. dira necessitas. Necessitatem pro morte posuit. Sensus autem hic est: quamuis multa ampla possideas, non tamen sincera et certa uoluntate bis frui potes, quippe cum necessitate mortis astricta sit humana conditio nec possis te inde ullo remedio aut praemio redimere. Adamantinos autem clauos pro mortis necessitate posuit, quae uinci et expugnari non possit.

9. campestres melius scithae. Campestres dicti ideo, quod in campis sine tectis sub tentoriis uiuant, quae carpentis mouentur. Vt Sallustius tertio (hist. III 76 M): Quibus plaustra sedes sunt.

10. uagas rite trahunt domus. Ex more et consuetudine.

11. rigidi getae. Fortes, asperi, propter frigidam regionem [(cons. Porph.),] ut (Verg. Aen. VII 604): Siue Getis inferre manum

12. inmetata. Non terminata, indiuisa. qvibvs ivgera liberas. Non unius [tantum, sed omnibus communes].

14. nec cultura placet longior annua. Idest qui non plus colant, nisi quod expensis unius anni sumciat, continuae sedis incerti.

15. defunctum laboribus. Liberatum, ut (Verg. Aen. VI 83): Magnis pelagi defuncte periclis.

16. <a>equali recreat sorte uicarius. Idest aequali sorte laborant succedendo unus alteri. sorte vicarivs. Eo quod labore lassato alter uicarius succedat in opere.

18. priuignis. Vbi non sint odia nouercarum. Ordo est: illic innocens mulier temperat priuignis carentibus matre. temperat. Parcit.

19. nec dotata regit u. Tamquam qui non habeant legitima aut certa coniugia.

20. nec nitido fidit a. Quae non habeat in adulteri amore fiduciam. nitido. Pulchro.

21. dos est. Donum nubentium puellarum. dos est magna p. Castitatem laudat exemplo barbarico, eo quod dotem habent uirtutem parentum et amorem coniugum, quae uiros uitantes externos seruent pudicitiam coniugalem.

24. et peccare nefas aut pretium est mori. Mortem pretium dixit esse peccati. Et est sensus: et peccare aut est illis nefas aut est poena mori; nam ad superiora respicit.

25. o quisquis uolet i. Idest si sit, qui uelit pater patriae uocari et statuarum titulos habere, is tollat licentiam praesumendi et inlicita non permittat admitti.

30. clarus postgenitis. Vt postea laudetur in filiis. clarvs postgenitis. Ob seueritatis et correctionis institutum posteris admirandus. qvatenvs. Idest ‘quamdiu’; nam ‘quatenus’ aduerbium est interdum temporis, interdum loci; ‘quatinus’ uero coniunctio est tantum.

31. uirtutem incolumem odimus. Incorruptam nec sine corrigentis districtione seruatam.

32. sublatam. Remotam. Nam uirtus sic quaerenda est, ut semper prae oculis habeatur, sed sic uirtutem quaerimus, ut semper absens sit causa uidelicet nostrae malitiae. invidi. Nobis inuidi.

33. quid tristes querimoniae. Et hic ordo est: quid tristes querimoniae proficiunt [(ex Porph.)?] tristes ideo, quia tristes faciunt.

34. culpa reciditur. Hoc est: quid prodest nos de malis moribus conqueri, si non culpae licentia poena compescitur?

35. quid leges sine moribus. Vanas esse leges dicit, nisi moribus et honestate seruentur.

36. Vnum pendet ex altero; ideo autem uanae, quia sine moribus. si neqve fervidis. Idest nihil potest obstare cupiditatibus, per quas non tantum leges inrumpuntur, uerum etiam rerum expugnatur natura lucri causa, dum iam nec inhabitabiles orbis regiones possint prohibere commercia.

38. finitimum. Idest nobis uicinum; nam septentrionalis plaga nobis uicinior est, utpote in qua est axis, ut Virgilius (georg. I 242): Hic uertex nobis semper sublimis. Et aut sic est intellegendum, aut, quod est melius: nec latus finitimum Boreae, idest gelido climati, ut sit sensus: si nec plaga finitima gelu abigit mercatorem. Vult autem intellegi Septentrionem.

39. durat<a>eque solo niues. Gelu, nimietate frigoris solidatae.

40. mercatorem abigunt. Tamquam nec haec, quae interdicta natura sunt, abigant mercatorem. callidi. Docti, scientes.

41. ui<n>cunt <a>equora nauitae. Cupiditatum et uitiorum distinguit origines; primum enim dicit, quod negatum mortalibus elementum nauigiis temptatum est, inde ad maiora perrectum. Vnde Vergilius (ecl, 4, 31—33): Pauca tamen suberunt priscae uestigia fraudis, // Quae temptare Thetim ratibus, quae cingere muris // Oppida.

42. magnum pauperies obprobrium. Hoc est: quo coepit probro esse pauperies et crimini dari, per omne nefas diuitiae quaeri coeperunt [(ex Porph.),] ut (Lucan. I 173. 174): Et quem suasisset egestas // Vile nefas.

44. uirtutisque uiam a. Fortium factorum siue philosophiae, quibus erat amica et grata pauperies. ardv<a>e. Magnae.

49. summi materiem mali. Summum malum auaritiam dixit, ex qua uitia omnia creantur.

60. Ordo est: si bene poenitet scelerum, eradenda sunt elementa praui cupidinis et minis tener<a>e mentes asperioribus studiis formandae, uel in Capitolium, quo uocat nos clamor et turba fauentium, mittamus gemmas et lapides et inutile aurum, materiam summi mali, uel nos, subaudi mittamus in mare proximum gemmas et cetera.

51. cupidinis. Cupiditatis.

52. praui sunt elementa. Bene auaritiam malorum siue uitiorum posuit elementum.

53. mentes asperioribus. Duplex intellectus est: utrum puerorum mentes teneras dicat esse formandas ad asperiora studia, hoc est fortiora, an certe luxuriosorum mentes teneras appellat, quas uult abiectis luxuriae instrumentis, auro et gemmis, asperioribus studiis reformari?

55. ingenuus puer. Ingenuum ciuem Romanum uoluit intellegi siue nobilem, ut (Iuuen. 11, 154): Ingenui uultus puer ingenuique pudoris.

56. uenarique timet ludere doctior. Culpat Romanos, quos omisso exercitii studio ad Graecos ineptos luxuriososque ludos filios transtulisse commemorat.

57. trocho. Rota.

58. seu malis. Magis uelis. legibvs alea. Legibus enim lusus aleae puniuntur propter nuditatis incestum.

59. cum periura p. p. Cum patris familiae fides ad congregandam heredi pecuniam periura et socios fallet et hospites.

61. indignoque pecuniam. Haec, inquit, per scelus quae adquiruntur, congreganti nihil prosunt, dum relicta indignis heredibus per luxuriam consumuntur [(cf. Porph.),] ut (Naeuii fragm. 51 R): Male parta male dilabuntur.

64. curt<a>e nescio. Quae numquam crescat, ut sufficere uideatur. semper abest rei. Cupido semper aliquid deesse.

carm. iii xxv · quo me, bacche, rapis tui...


[PRIMVS VERSVS GLICONIVS • SCDS ASCLEPIADEVS] METRVM [IDEM] QVOD SVPRA.


1. quo me, bacche, r. t. Hac ode Liberum patrem inuocat, eo quod et ipse musicus deus sit, petens ab eo, ut se in secreta nemorum suorum ducat, ubi numine eius repletus Caesaris Augusti laudes canat, allegoricos significans non sufficere spiritum suum laudibus Augusti, nisi numinis eius iuuetur instinctu.

2. aut quos agor in specus. Hic masculino genere specus posuit; dicitur enim et hoc specus.

3. uelox mente noua. Quam nouam faciat praesentia numinis, hoc est homini inconsuetam. qvibvs. Grauiter pronuntiandum ‘quibus’. Ordo est: quibus antris meditans audiar inserere stellis et consilio Iouis aeternum decus egregii Caesaris?

5. aeternum meditans decus. Consecrationem dicit.

8. indictum ore alio. Ab alio adhuc non dictum.

9. exsomnis. Vigilans per furorem. stvpet evhias. Idest non aliter Baccha prospiciens Hebrum fluuium Thraciae uel Rhodopen montem regionis eiusdem [(ex Porph.)] delectatur, quam ego uidens nemora scripturus Caesaris consecrationem in antris Musicis. evhias. Baccha Liberi.

12. ut mihi deuio. Vaganti. Repleti enim numine per deuia agi et remota consueuerant. Deuium dictum a uia remotum [(ex Porph.)].

14. o naiadum potens. Dionisus habens potestatem uel in Nymphis uel in Bacchis.

16. proceras manibus uertere fraxinos. Tantum uirium Liberi significat esse cultricibus, ut arbores radicitus possint euertere numinis eius instinctu.

17. nil mortale loquar. Quod mortali conueniat.

18. nihil mortale loquar. Subaudiendum: si me in tuos specus ac secreta nemorum duxeris.

20. cingentem uiridi tempora pampino. Amphibole dictum, utrum sibi tantum cingentem, an quoscumque numine suo implere uoluerit.

carm. iii xxvi · vixi puellis nuper idoneus...


[EVCHARISTICE TETRACOLOS] METRVM ALCAICVM, VT SVPRA.


1. uix<i> puellis nuper idoneus. Hac ode uideri uult iam renuntiare carminibus, et lyram consecrare et amare desinere. idonevs. Voluptati sufficiens.

2. et militaui non sine gloria. Allegoricos militiam nunc amorem uocat. sine gloria. [Non] sine opinione boni amatoris.

3. nunc arma. Bene amoris anna lyram dixit. defvnctvmqve bello. Absolutum.

5. marinae qui ueneris latus. Mali Ortae, ut (Verg. Aen. V 800. 801): Meis te fidere regnis, // Vnde genus ducis. Et ordo est: qui paries laeuum marinae Veneris latus custodit, ac per hoc in sinistra parte templi pendebit.

6. ponite lucida f. Funes, quibus luminaria suspendi consueuerant. Vel funalia sunt propri[a]e funes cereorum, qui succendebantur in nuptiis, per quae intellegi uoluit ardorem amoris.

7. et uectes et arcus. Haec instrumenta amoris uult intellegi [(ex Porph.),] quibus fastus etiam per uim contempnentium superantur.

8. oppositis p. Clausis.

9. quae beatam diua tenes cyprum. In Cypro enim insula Venus specialiter colitur, similiter et apud Memphin, idest Aegiptum, quam ideo carere niue dixit, quia calida regio est.

10. sithonia niue. A prouincia nomen niuibus dedit, ut (Verg. ecl. 10, 66): Sithoniasque niues hiemis ubeamus aquosae.

11. sublimi flagello. In altum sublato ictu, quod fit, dum quis uehementius uult ferire; et ideo Chloen, quia est adrogans ac superba amantibus, percuti uel una graui dicit debere amoris plaga Venerii.

carm. iii xxvii · inpios parrae recinentis omen...


[PROPEMTICE TETRACOLOS] METRVM SAPPHICVM.


1. impios parrh<a>e recinentis omen. Amicam peregre proficiscentem inuitus dimittens timet, ne malis pergat auspiciis, et optat, ut impii potius quam ipsa augurio parrae auis uel ceterorum, quae subicit, proficiscantur [(ex Porph.).] Et per istam commemorationem ominum aduersonim nititur eam ab itinere reuocare disposito. impios. Malos.

3. raua decurrens l. Aut Colore oculorum torua aut uoce non clara aut certe rabida. ‘Raua’ fulua siue subnigra aut rauca, idest obtunsae uocis. Rauus color dicitur mixtus niger cum fuluo.

4. <fetaque.> Grauida; nam et haec mali ominis est.

5. rumpit et serpens iter institutum. Incidit praetereunti.

6. <si per oblicum.> Quia tortuose incedunt. similis sagittae. Serpentis celeritate etiam animalia deterreri [dicit]. Idest si tantae celeritatis est serpens, ut etiam inrationabilia animalia terreat, rumpat institutum iter.

7. terruit mannos. Buricos [(ex Porph.).] Manni ideo dicti, quod mansuetudine familiarius manum sequantur. ego cvr timebo. Hoc est ‘desertus ab amica’.

9. antequam stantes paludes. Non fluentes.

10. imbrum diuina auis inminentum. Cornicem elicit inminentum imbrium praesciam, ut (Verg. georg. I 388): Tum cornix plena pluuiam uocat inproba uoce. Paludes autem finito die repetere consueuerunt.

11. oscinen coruum. Oscines dicuntur aues, quae uoce augurium faciunt, praepetes, quae uoce augurium faciunt, praepetes, quae uolati<bu>s. Vt Vergilius (Aen. III 361): Qui uolucrum linguas, qui praepetis omina pinnae.

12. solis ab ortu. Ab ortu enim solis prospera corui omina sunt, aduersa ab occasu.

13. sis licet felix u. c. m. Idest etsi sine me esse mauis, sis tamen felix. Ordo est: Galatea, sis felix et memor nostri, licet uiuae ubicumque mauis.

15. laeuus uetet ire picus. A sinistra picum mali ominis dicit et uagam uolatu cornicem.

16. <uaga.> Incerta, idest incerte uolans.

17. quanto trepidet t. Ventorum flatu uel murmure pelagi.

18. pronus orion. In occasum uergens Orion tempestuosus est [(cons. Porph.);] et quia amicam non ualet precibus retinere, minis tempestatis conatur [(cons. Porph.),] ut (Verg. Aen. IIII 52): Dum pelago desaeuit hiemps et aquosus Orion.

18. ego quid sit ater h. n. s. Futurae se nosse signa tempestatis ostendit uel ex Adriatici maris sono, uel ex flatu Yapigis uenti, qui ex sereno subitam facit tempestatem.

19. albus. Aut propter erectionem fluctuum aut colorem uacuarum nubium.

21. hostium uxores p. c. Idest nec feritati barbaricae, nec puerili inscitiae incognita dicit esse posse futurae tempestatis indicia.

25. sic et europe. Idest quemadmodum tu praesumptuose sumis peregrinationem, sic et Europe praesumptuose credidit niueum latus doloso tauro et uide, quid passa sit.

25. doloso credidit tauro. [Idest] falso Ioue ([leg.] Ioui) in taurum mutato.

26. et scatentem. Repletum.

27. mediasque fraudes. Non fraudes medias, sed in medio dolo cognitas, non ante repertas.

28. palluit. [Idest] uehementer timuit; id quod efficitur posuit pro efficiente. pallvit avdax. Idest quae ante audax fuerat, tunc palluit.

29. studiosa florum. Quae studeret Nymphis facere floreas coronas.

30. opifex. Artifex.

31. nocte sublustri. Lucida, serena.

32. sublustri. Crepusculo uel exluce.

34. pater o relictum f. n. Europae gemescentis uerba [(ex Porph.):] o patris pietas, reliquisti nomen filiae. Ordo est: quae simul attigit Creten potentem centum oppidis, uicta furore dixit: ‘o pater et pietas, relictum nomen filiae’.

37. unde quo ueni? Vt (Verg. Aen. X 670): Quo feror? unde abii?

38. uirginum culp<a>e. Quanto minus peccare uirgo debet, eo peccans digna maiore supplicio est [(ex Porph.);] ‘leuior’ siquidem [mors] uitae <iactura leuior> est quam pudoris, ut (Verg. Aen. IIII 547): Ferroque auerte dolorem. vigilansne ploro. Sic incredibile factum dicit, ut etiam sibi somnio simile uideatur.

39. aut uitiis carentem ludit imago. Imago pro somnio dicitur, ut (Verg. ecl. 2, 27): Si numquam fallat imago. Et est sensus: an sine uitio sum, et hoc potius somnio?

41. uana. Per quam uana somnia emittuntur. qvae porta fvgiens ebvrna. Vt Vergilius (Aen. VI 895. 896): Altera candenti perfecta nitens elephanto, // Sed falsa ad caelum mittunt insomnia Manes.

45. siquis infamem mihi nunc iuuencum. Aut famosum aut certe sibi infamem.

46. lacerare perro. Vt (Verg. Aen. IIII 600. 601): Non potui abreptum diuellere corpus et undis // S.? ut indignationem similis sexus indignatione ([leg.] simili exclamatione) monstraret.

49. impudens liqui p. p. [Turpiter] eadem, inquit, inpudentia uiuo, qua patriam reliqui.

51. utinam inter errem. Velut offerenda saeuitiae ferarum.

53. turpis macies. Quae turpes facit. anteqvam tvrpis macies. Ante deteriorationem formae optat perire.

5. teneraeque sucus. Pulchritudo corporis designatur, ut (Ter. em. II 3, 27): Corpus solidum et suci plenum.

55. sucus. Viriditas.

57. uilis europe pater u. a. Insequitur, ut mori debeat etiam absentis timore.

59. zona bene te secuta. Tamquam quae adiutura sit mortis neglectae consilium, ideo ‘bene secuta’.

62. age te procell<a>e. Tamquam quae magis debeat se aut tempestatibus tradere peritura aut praeceps per abrupta dimitti, quam dominae imperia seruiendo perferre. procell<a>e. Vento et mari.

66. barbar<a>e pelex. Quae in odium pelicis crudelior esset feritate barbarica. pelex. [Concubina.] Vt exaggeraret feritatem barbaricam, addidit ‘pelex’, idest quae sic me insequetur ut pelicem, timens meam pulchritudinem.

67. perfidum ridens u. Dolosum. Epitheton Veneris: ‘ridens’ Venus et ad praesens magis conueniens, eo quod rideret eam imagine iuuenci deceptam, uel quod Veneri irasceretur, ueluti uerae pecudis inlusa concubitu.

67. et remisso filius arcu. Merito remisso arcu Cupido, tamquam qui Europae iam debellasset pudorem.

69. abstineto. Idest cessa ab ira et calida rixa.

69. mox ubi lusit satis a. d. i. Idest postea quam diu passa est illam casus suos uelut facti auctoris ignaram conqueri.

70. calidaeque rixae. De calore animi uel furoris commotione uenientis.

71. cum tibi inuisus l. r. c. t. Ironicos dictum, quia minata fuerat se cornua tauri fracturam; ideo non laceres eum, cum se tibi rursus optulerit.

76. tua sectus orbis nomina ducet. ‘Sectus’ diuisus, eo quod una pars orbis Europae nomen accepit [(ex Porph.),] altera Asia dicta est, ut (Verg. Aen. I 385): Europa atque Asia pulsus.

76. nomina ducet. Idest ex tuo nomine dicetur. dvcet. Habebit, ut (Verg. Aen. V 801): Vnde genus ducis.

carm. iii xxviii · festo quid potius die...


[PROSEVTICE TETRACOLOS] METRVM PRIMO VERSV GLYCONIVM, SECVNDO ASCLEPIADEVM.


1. festo quid potius die. Idest quid magis faciendum est festo Neptunalium die, quam ut uinum promatur?

3. Amicam suam alloquitur. lyd[a]e strenva. Parca, fidelis. cecvbvm. <Cecubum> uinum uolunt ideo dictum, eo quod ebrietas caecet et confundat ingenium.

4. adhibe uim sapientiae. Quae scilicet nulli casui fortunae subiecta est: bene autem ait uim sapientiae adhiberi per uinum.

5. inclinare meridiem sentis. Hoc est: sentis in occasum inclinare diem [(ex Porph.),] qui maior fieri debet et augeri laetitia.

6. ac ueluti stet uolucris dies. Hortatur ad celeritatem promendi, dum dicit breuitatem inpatientem morarum.

7. parcis. Idest: cessas, quasi stet, cum celeriter abeat.

8. cessantem. Residentem, repositam. bibvli. Proprium nomen. bibvli consvlis a. Idest Bibuli consulatu reconditam.

9. inuicem. Singuli uicissim.

10. et uirides nereidum comas. Herbis similes aquae fucatione.

11. recines. Iterum cantabis, idest alternatim cantabimus.

12. <latonam.> Matrem Dianae. latonam. Dianam. Propter quod trimorfa dicitur. Ipsa enim Luna, ipsa Diana, et ipsa Proserpina. Ideo modo Lunam pro Diana posuit <spicvla cinthiae.> Spicula Veneris a monte Cintho. Spicula autem Veneris stimulos dicit amoris.

13. <summo> carmine. Aut maximo aut in consummatione carminis, idest in fine, Veneris cantabimus laudes.

14. quae gnidon fulgentisque tenet cicladas. Insularum nomina, quas Venus uecta circumit cygnis.

16. nenia merita. Conuenienti carmine; nam quia tenebrosa nox est, merito lugubri carmine dicetur. nox qvoqve nenia. Carmen est, quod mortuis cantabatur in honorem inferorum. Sed quia noctem praedicaturus erat, propter tenebras et somnum, quae morti proxima creduntur, ideo dixit ‘nenia noctis’.

carm. iii xxix · tyrrhena regum progenies, tibi...


[PROSPHONETICE TETRACOLOS] METRVM DVOBVS VERSIBVS ALCAICVM, TERTIVS IAMBICVS DIMETER YPERCATALECTICVS, QVARTVS PINDARICVS.


1. tirrhena regum pro. t. Simile est hoc principium primae odes: M<a>ecenas, atauis edite regibus. Inuitat autem ilium ad epulas, cui destinatam uini amphoram et inlibatam iam apud se esse promittit. Ordo est: Maecenas Tyrrena progenies regum, iam dudum apud me est tibi lene merum non ante uersum cado cum flore rosarum et balanus pressa tuis capillis. tirrena. Tusca. Et Tiberis Tyrrenus dictus est, ut (Verg. Aen, VII 663): Tyrrenoque boues in flumine pauit Hiberas.

2. uerso lene merum cado. Vetustate domitum.

4. et pressa tuis balanus c. Infusa, tamquam iam capiti inpressa. Balanus [autem] ex quo componuntur unguenta, et ideo unguentum significat. Balanus generaliter appellatur omnis glans siue nux, specialiter uero glans odorifera, de qua conficitur unguentum satis unctioni capitis aptum, quod appellatur mirobalanum teste Isidoro. Hic tamen glandem pro ipso unguento posuit, quod dicit se habere ad opus M<a>ecenatis.

5. iam dudum. Quasi diceret: haec omnia in tuo honore iam diu seruantur apud me. eripe <te morae>. Festina.

6. udum tibur. Pro copia aquarum. et aefvlae. Vrbis nomen alterius in latere montis constitutae.

7. decliue contempleris aruom. Turrem in hortis suis Maecenas construxisse dicebatur, unde haec omnia prospectant.

8. telegoni iuga parricidae. Tusculum ciuitas est in iugo montis constituta; hanc significat nomine conditoris; a Telegono enim Circis fundata est filio, qui per ignorantiam patrem suum Vlixem peremit.

9. fastidiosam d. c. Quae fastidium ingerit. <copiam.> [Idest] luxum. fastidiosam desere copiam. Vt proprias delicias aliquando fastidias.

13. plerumque gratae diuitibus uices. Vicissitudinem rerum dicit gratam solere esse diuitibus, quos interdum post diuitias et copiam delectat familiarium mediocritas. Ordo est: plerumque uices grat<a>e diuitibus mundaeque cenae sine auleis et ostro explicuere sollicitam frontem sub paruo Lare pauperum.

15. sine auleis et ostro. Hoc est: sine regali pompa, ut (Verg. Aen. I 697): Auleis iam se regina superbis.

16. sollicitam explicuere frontem. [Idest] tristem et obductam rugis frontem laetitia extendere, hoc est explicare, ut Terentius (ad. V 3, 53): Exporge frontem.

17. andromed<a>e pater. Aethiopum rex Cepheus, qui inter sidera collocatus dicitur proximus Orioni.

18. iam procyon furit. Stella, quae ante Caniculam oritur. ostendit ignem. Hoc est: denuntiat aestatem, ut (Verg. georg. II 353): Findit Canis aestifer arua.

19. uesani. Nimii.

21. cum grege languido. Aestu fatigato, ut (Verg. ecl. 2, 8): Nunc etiam pecudes umbras et frigora captant.

22. <h>orridi. Agrestis, hirsuti.

24. ripa taciturna uentis. Quae praeter sonum sit uento non mota, ut (Verg. ecl. 9, 58): Aspice, uentosi ceciderunt murmuris aurae.

25. tu ciuitatem quis d. status. [Quis honor.] Ostendit Maecenatem praefectum urbi eo tempore fuisse.

27. et regnata ciro b. Cyrus rex Persarum fuit, ideo gentes eius regni commemorat, ut (Verg. Aen. VIII 687. 688): Et ultima secum // Bactra uehit.

28. tanaisque discors. Flumen influens in Meotides paludes. Discors autem ideo dictum, quod discernat Europam et Asiam, siue quia incolae regionis eius feroces sunt et frequenti inter se discordia conliduntur.

29. prudens futuri t. e. Idest sapienter deum fecisse nesciri futura, tamquam qui hominem uellet pro breuitate uitae uti praesentibus. Ordo est: deus prudens premit exitum futuri temporis caliginosa nocte, et ridet, si mortalis trepidat ultra fas.

33. conponere aequus. Iustus finire; unde lites compositae dicuntur finitae.

34. feruntur. Dilabuntur. cetera flvminis r. r. Hoc est: alia cursum suum habent, ut (Verg. georg. I 202. 203): Si brachia forte remisit // Atque ilium in praeceps prono rapit alueus amni. Ordo est: cetera feruntur ritu fluminis, nunc cum pace dilabentis in Etruscum mare medio alueo, nunc uoluentis una adesos lapides et raptas stirpes et pecus et domos. nvnc medio alveo. Per allegoriam describit uarietatem et uices uitae humanae, quae, dum quieta et laeta est, subito aduersis casibus inquietatur et perturbatur.

35. cum pace. Sine perturbatione.

36. adesos. Adrasos.

37. stirpesque raptas. Vt (Verg. Aen. II 305—307): Rapidus montano flumine torrens // Sternit agros, sternit sata laeta boumque labores // Praecipitesque trahit siluas. stirpesqve raptas. Extirpatas.

39. clamore. Strepitu.

40. diluuies. Noue [tempestatem] dixit, cum omnes auctores ‘hoc diluuium’ posuissent.

41. inritat amnes. Incitat, ut (Verg. Aen. X 644): Inritatque uirum telis et uoce lacessit. ille potens svi de<get. Id>est ille felix est, qui modum uitae suae habet, siue qui futura non curat.

42. l<a>etusque d. Viuet, ut (Verg. Aen. IIII 551): Degere more ferae.

43. cras u<e>l <a>tra nube polum. Per seuerat suadere praesentia tantum curanda nec futuris animum commodari.

46. puro. Sereno. non tamen inritvm qvodcvmqve retro est. Hoc est: non posse commodum uitae, quod iam praeceptum fuerit, infringi.

46. quodcumque retro est. Quod iam transiit, idest praeterita iam non poterunt immutari, quamuis futura incerta sint, et ideo desine de futuris sollicitus esse.

47. neque diffinget. Confundet, inmutabit, siue conuellet.

49. fortuna saeuo laeta n. Quae delectatur incertis et inquietudine hominum gaudet, dum prospera mutat aduersis.

50. insolentem. Iniquum, uel nouum. lvdvm insolentem. Vt Iuuenalis (3, 40): Quotiens uoluit Fortuna iocari. pertinax. Persistens.

51. transmutat inc. ho. Vtrum ipsos honores in certos an qui transmutando incerti fiant fortunae inconstantia?

53. laudo manentem. Idest cum mutabilis non est [laudo iliam].

54. resigno quae dedit. [Idest] dum ad alium euolat, reddo [(sim. Porph.),] quae dederat.

54. et mea uirtute me inuoluo. Idest mea uirtute me munio, non timens incerta fortunae, dum aut desidero aut formido, quod praestat, bona conscientia et sola probitate contentus.

56. sine dote. Sine opibus [(ex Porph.),] sine praemio.

67. non est meum s. m. a. Nec uitae nec propositi mei est, inquit, timere aduersa, quia nec periculo me tempestatis quaestus causa committo.

59. et uotis pacisci. Tamquam paciscantur cum dis homines oblectatione uotorum.

61. auaro. Insatiabili, cuncta recipienti. addant avaro. Quasi quod omnia intercipiat.

62. biremis. Duos ordines remorum habentis.

64. geminusque pollux. Geminus Pollux cum Castore intellegendus; amborum enim stellae simul nascuntur. Ordo est: aura et geminus Pollux feret me per <A>egeos tumultus tutum praesidio scaphae. Ironice dixit, idest non patiar uim maris amore lucri.

carm. iii xxx · exegi monumentum aere perennius...


[PRAGMATICE MONOCOLOS] METRVM ASCLEPIADEVM.


1. exegi monumentum aere p. Per aeternitatem carminis auctori dat laudem. Ideo monumentum operis sui ultra statuas, quas nominate aere significat, et magnificentiam uel soliditatem sepulchrorum perennius dicit. Pyramides autem proprie regum Aegyptiorum sepulchra sunt ingenti mole constructa [(cons. Porph.)] et in acumen educta, in modum flammae sursum surgentis, unde et nomen est inditum. Ordo est: Melpomene, exegi monumentum perennius aere. exegi. Finii, perfeci. <aere perennivs.> Idest durabilius metallo. Nam monumentum dicit opus suum, quod durabilius dicit esse statuis diuitum ex aere factis. perhennivs. Fortius, ualidius.

3. quod non imber edax, non aquilo. Conrumpens ui tempestatis. Ideo et Aquilonem posuit, ut (Verg. Aen. IIII 310): Et mediis properas Aquilonibus, quia tempestuosus est aut hiemi congruens. inpotens. Valde potens.

4. aut innumerabilis a. s. Vt (Verg. Aen. XII 686): Annis soluit sublata uetustas. Hoc est: dicta sua nec uetustate nec tempestatibus abolenda.

6. non omnis. In litterarum laudem dicit corpore se moriturum, uicturum esse carminibus; ideo non omnis, [idest] non totus.

7. uitabit libitinam. Libitina dicebatur lectulus, in quo mortui efferebantur.

7. postera crescam laude. Postera<m> laudem dicit posterorum; recens autem quasi nouus; noua enim dicta magis consuerunt placere [(cf. Porph.),] uetera obsolescere. Et ideo se etiam posteris in oblectatione nouum promittit. Ordo est: ego recens crescam postera laude, usque dum pontifex scandet Capitolium cum tacita uirgine.

9. cum tacita uirgine pontifex. ‘Tacita’ aut uerecunda aut pro sacrificio tacente. Consueuerant enim sacrificaturae Capitolium tacentes ascendere. Siue pro sacerdotii dignitate clarae, ut Vergilius (Aen. II 255): Per arnica silentia lunae.

10. obstrepit. Murmurat. obstrepit avfidvs. Per Aufidum Apuliam uult intellegi, cuius prouinciae fluuius est; ‘uiolens’ [autem idest] torrens, de quo (Verg. Aen. XI 405): Amnis et Hadriacas retro fugit Aufidus undas.

11. pauper aquae daunus. Daunus rex Apuliae [fuit], quae inopia aquae siticulosa est. Ordo est: ego potens ex humili princeps dicar duxisse Aeolium carmen ad Italos modos, qua obstrepit uiolens Aufidus, et qua Daunus pauper aquae regnauit agrestium populorum.

12. ex humili p. Ex parua progenie. ex hvmili potens. Gloriatur se libertino patre natum ad tantam studiorum claritatem uenisse.

13. princeps. Idest primus. princeps aeolivm c. Primum se dicit Aeolicam unam ex quinque Graecis linguis, qua Alc<a>eus usus est lyricus poeta, deduxisse in usum Latinum.

14. sume superbiam. Nobilitatem mentis, non natalibus uenientem.

16. cinge. Illiga uel circumda. lavro cinge volens. Tamquam cui placuerit laurus Delphica consecrata Apollini uel poetis. Ordo est: Melpomene, sume superbiam quaesitam mentis et uolens cinge mihi comam Delphica lauro.

Ad graece scripta legenda typus graecus extrahe


GAI M. SEVER • MMDCCLX • MMDCCLXVII