acronis commentarium in horatium flaccum

METRVM PRIMO VERSV GLYCONIVM, SECVNDO ASCLEPIADEVM.

STATVERAT HORATIVS VSQVE AD TERTIVM LIBRVM CARMINVM CONPLERE OPVS SVVM, QVIBVS EDITIS MAXIMO INTERVALLO HVNC QVARTVM SCRIBERE EST AB AVGVSTO CONPVLSVS IN LAVDEM PRIVIGNI SVI DRVSI NERONIS, QVI VICTOR DE BETIS VINDELICIS FVERAT REVERSVS.

1. intermissa uenus d. Allegoricos ad Venerem scribit, quod inconpetenter res amatorias scribere cogatur quinquaginta annis, idest decem lustris grauis iam et maturus et ab omni uoluptate alienus. Hoc est: iterum cogor scribere, cum iam desierim.

4. sub regno cinar<a>e. Amicam suam commemorat; ideo autem dixit sub regno, tamquam quae inperet amatoribus, quae amatur.

7. iam durum imperiis. Antitheton mollibus durum opponendo. Mollia enim imperia Veneris sunt, quasi ludicra et delicata; se autem durum ait quasi indomabilem propter aetatem, et est metaphora a pecoribus, quibus cum iam aetate duris iugum ac frena adhibentur, peredomari non possunt.

8. quo bland<a>e l t. r. p. Qui te ultro euocent quibus facile possis persuadere, quod uelis.

9. tempestiu<i>us. Oportunius, aptius.

9. in domo pauli. Paulus fuit nobilis et disertus adulescens et uoluptuosus, cui Venerius lusus cur maxime conuenire dicat, in sequentibus ipse demonstrat dum et ‘nobilem’ adserit et ‘decentem’.

10. purpureis ales oloribus. Nitidis aut pulchris aut reginae Veneri dicatis, ut pro regno purpureos dixerit.

11. comissabere. Delectabere conuiuando.

12. si torrere iecur qu<a>eris. Ideo iecur amori dedit pro hoc, quod iecore amari uolunt, felle irasci, corde doleri.

14. et pro sollicitis non tacitus reis. Hunc Paulum et causidicum dicit [(cons. Porph.)] et flore iuuentutis decentem.

15. et centum p. a. Finitum pro infinite, hoc est multarum, qui pro bono et faceto ingenio optime possit in amore uersari.

16. late signa feret. Idest ualde amabit et libens.

18. riserit aemuli. Aduersum se amantis.

19. albanos pro<ue t.> l. In Albano monte lacus est, ubi Paulum dicit optima praedia possidere, unde eum effusiorem ad cultum Veneris et Amoris expensas promittit.

20. ponet marmoream. Idest marmoreum Veneris signum et templum decorum statuet [(ex Porph.).] Trabem uero citream aut pro difficili et nobili posuit, aut pro amoenitate Veneris odoratam, ut aedificantis diuitias indicaret.

22. et berecinthiae. Matri deum, in cuius honorem tibiae deputatae sunt, ut (Verg. Aen. VIIII 617. 618): Ite per alta Dyndima, ubi adsuetis biforem dat tibia cantum.

25. illic bis p. d. In honorem Veneris secundo in die promittit pueros saltaturos ut Salios.

26. cum teneris uirginibus. Aut pulchris aut gracilibus aut certe paruis.

27. laudantes. Ymnum canentes. pede candido. Pulchro.

28. salium. Pro Saliorum.

29. nec puer. Subauditur ‘delectat’.

30. iam nec spes animi c. m. Iam sibi spem negat esse, quod amari possit, cum ipse amare non uellet per aetatem.

31. nec certare iuuat mero. Contendere poculis.

32. nec uincire. Coronare.

33. sed cur heu ligurine. Recordatione se Ligurini pueri, quem amabat, flere queritur. ‘Rara’ [autem] ‘lacrima’ non amoris paruitate, sed aetatis uerecundia, cui flere non conueniat pro amore.

36. inter uerba c. l. Indicium nimii amoris est subito inter loquendum tacere, ut (Verg. Aen. IIII 76): Incipit effari mediaque in uoce resistit.

37. nocturnis ego [te] somnus. Dicit se Ligurinun semper ex desiderio somniare, et, ut fit, errore quodam mentis imaginari eum quasi diu quaesitum et tandem inuentum uelut alitem ex ipso euolare conplexu.

40. dure. Aut fortis aut inflexibilis. volvbiles. Fluuiales.

[ENCOMIASTICE TETRACOL.] METRVM SAPPHICVM.

1. pindarum quisquis s. <a>e. Haec ode ad Antonium Iulium, Marci Antoni triumuiri filium, scribitur, continens laudes Pindari, lyrici poetae [(ex Porph.);] quem [dicit[ siquis imitari uelit, ita periculum suae aestimationis sicut Icarus sui conatus incurrat. <pindarvm.> Lyricum poetam in Graeco.

2. ope dedalea. Haec Dedali fabula est: dum pinnas sibi et Icaro filio arte mechanica ceris posuisset adfixas, ut uolatu Minois fugeret tyrannidem, Icarus altum petens in ipso uolatu cera soluta periit et casu suo mari nomen dedit.

3. uitreo. Perspicuo, ut (Verg. Aen. VII 759): Vitrea te Fucinus unda.

5. decurrens uelut amnis. Torrenti fluuio Pindari comparauit ingenium significans eum et in dicendo citum et sensibus abundantem.

6. aluere ripas. Qui aluei ripas uelut aquis nutritus excesserit.

7. feruet i. [Feruere dixit Pindarum], ut ignei ingenii acumen ostenderet.

9. laurea donandus a. Coronandus consueta poetis lauro Apollini consecrata.

10. noua. Aut admiranda, aut ab eo inuenta. ditirambos. Dityrambon carmen est, ex quo libri in Liberum patrem compositi sunt. Hos dityrambos audaces ideo dixit, quia ceteris rithmis uehementiores sunt, uel quia noua uerba in his Pindarus scripsit.

11. numerisque fertur. ‘Numeris’, quibus rithmus ad sonum pertinens colligitur, non pertinens ad uersuum legem; ut Vergilius de pari carmine (ecl. 9, 45): Numeros memini, si uerba tenerem. Ergo in hoc lex pedum non quaeritur et syllabarum, sed quali sono uocis dityrambi et quali rithmo cantentur. Aut lege solutos dixit, quia in hoc metro licet uariare, et non in eodem metro perdurare. Ideo autem uolunt dictos dityrambos, ueluti cui licet alio uti ostio; hoc enim uocabulo ingressus Graece appellatur. fertvr. Velut uates rapitur.

13. seu deos r. c. Deos dixit propter peanas Pindari, reges propter encomia, quia inter Olimpionicas laudauit Hieronem, regem Siciliae. Laudauit etiam Herculem siue Ixionem et Pirithoum, qui occiderunt Centauros et Proserpinam rapere conati sunt. Bellorophontem laudatum commemorat in Chimera. Castori quoque et Polluci laudes dictas, qui in Elide, Epiri ciuitate, agonio Olimpiae edito, pugilatu et equorum cursu floruerunt, ut (Verg. georg. III 202. 203): Hic et ad Elei metas et maxima campi // Sudabit spatia. In eodem agone poetae etiam heroum laudes dicentes coronabantur et accepto themate certabant.

18. palma caelestis. Caelestem dixit propter honorem numinum, quibus agon inpenditur.

19. et centum potiore signis m. d. Dicit magis illustrari honore, quem Pindarus carmine suo agonistico celebret, quam si centum statuis honoretur.

21. iuuenemue raptum plorat. Etiam in epitaphiis Pindarum significat magnum, cum aut iuuenem fortem aut puellam moratam fuisse describit et alicuius adulescentis morte facit sponsam deceptam, quem inferis subducit et dat inmortalitati laudando.

23. aureos mores. Pro bonis et Sanctis posuit.

25. multa dirceum. [Idest] Thebanum. Dirce enim fons est apud Thebas [(sim. Porph.),] unde Statius (Theb. I 38): Caerula cum rubuit Lerneo sanguine Dirce. Et quia Thebanus Pindarus fuit, ideo Dirceum cignum dixit a suauitate uocis siue carminis. levat avra c. Sublimem facit [(item Porph.)] et multa fama ad caelum fert.

26. tendit atoni q. i. a. Apostropha ad Antonium, quem adloquitur uolentem Pindarum imitari.

27. ego apis matinae. Quia cigno Pindarum conparauerat, se api contulit pro paruitate in Calabriae saltu Matinae ([leg.] Matino) pascenti, de quo legitur (Luc. VIIII 185): Iam calidi lucent buceta Matini. Fugiens ergo arrogantiam api se conparat, quae et circa terram uolat et amoenitatem depascitur florum.

32. carmina fingo. Compono, ut (Verg. Aen. VIII 634): Corpora fingere lingua.

33. concines maiore poeta p. Iulus Antonius heroico metro Diomedias duodecim libros scripsit egregios, praeterea et prosa aliquanta. Concines ergo, inquit, hoc est: cantabis nobiscum, tu Antoni, ‘maiori plectro’, meliori opere uictorem Caesarem per sacrum Capitolii cliuum captiuos Sigambros trahentem pro triumpho.

34. trahet feroces. Quia, antequam caperentur, centuriones Romanos, qui ad stipendia missi erant, tentos crucibus defixerunt.

36. fronde sygambros. Laurea enim corona triumphantes utebantur.

37. quo nihil. Caesare scilicet [(ex Porph.).]

38. boni. Propitii.

39. quamuis redeant in aurum. Nec aureo saecula similem Caesari uirum natum fuisse aut nasci posse, si in eum statum tempora recurrant.

41. laetosque dies. Idest publicas ferias et laetitiam cantabis.

44. litibus o. Orbatum dicit forum litibus Caesaris aequitate.

45. siquid loquar. Sub fuga arrogantiae etiam se laudes Caesari dicturum promittit.

46. et o sol pulcher. Solem pro die posuit, quo uictor Caesar ingressus est. Vt Vergilius (Aen. III 203. 204): Tris adeo incertos caeca caligine soles // Erramus.

48. c<a>esare felix. Hoc est: ego felix canam

49. dum procedis io t. Ad ipsum quasi triumphum loquitur [(cons. Porph.)] sacra inuocatione, qua ‘io, io’ dicebatur, ut (Verg. Aen. VII 400): Io matres, audite.

52. tura benignis. Reditum eius praestantibus.

53. te decem tauri. Ad honorem enim maiorem numinum pertinet siue potentum personarum, si magnis uictimis immoletur, ut (Verg. georg. II 146. 147): Et maxima taurus // Victima.

64. me tener soluet uitulus. Absoluet uotorum debito, hoc est promisso.

56. in mea uota. A me dis promissa.

57. imitatus ignis. Lunae incipientis similis in cornuum curuatione uel breuitate.

59. qua notam duxit. Signatum fronte uitulum diis pro reditu Caesaris promissum in ea parte, qua nota inustus erat, albos pilos habuisse significat, cum esset toto corpore naturaliter rubeus.

[YMNVS IN PAE<A>NIS SPECIEM] METRVM PRIMO VERSV GLICONIVM, SECVNDVS ASCLEPIADEVS.

1. quem tu melp[h]omene[n]] semel. Hac ode adfirmat, qui Musarum gratiam in ipsis ortus sui initiis meruerit, nulli alii aptiorem rei fore quam studio poetico; subiungit laudes deorum.

3. Isthmos locus est Corinthi, ubi celebrabantur agones in honorem Neptuni.

4. clarauit pugilem. Notum omnibus fecit; pugiles uero athletae dicuntur eo, quod pugnis ualeant. non eqvvs impiger. Idest nec equestri certamine enitescet.

5. curru achaico. Graeco; unde aurigae famosi.

6. neque res bellica. Non futurum militem, sed poetam lauro Apollinis coronandum.

8. contuderit minas. Qui uictos reges in triumphi pompa ad Capitolium ducat; nam et uictores duces lauro coronabantur.

10. Proprie hoc ad secessum suum Horatius refert. Nam Tibur<i> fere otium suum degebat, ibique carmina conscribebat.

20. sed <quae> ttbur aqu<a>e fertile profluunt. Ac si diceret: non his omnibus fortibus factis claruerit, sed descriptionibus locorum uel fluminum per poeticam nobilitatem.

12. <a>eolico. Alcaico. fingent. Conponent.

13. romae principis urbium. Augustum uel [(ut Porph.)] priuignos eius significat siue posteritatem Romanam, a qua se inter poetas numerandum promittit.

16. et iam dente minus. Virtute se et laude ait maleloquia et inuidiam superasse; Sallustius (Iug. 10, 2): Gloria inuidiam uicisti.

17. testudinis aureae. Lyrae pulchrae et dulcisonae.

18. <dulcem str.> pieri. Fontis Musici. temperas. Conponis, aptas.

19. o mutis quoque piscibus. Aut: o Musa, quae potentia tui et muta animalia [tu] oblectare facis, aut propter Arionem, quem cithara in mari canentem secuti delphines dicuntur.

20. sonum. Dulcedinem cantus.

21. muneris. Beneficii.

22. monstror digito p. Hoc est: qui cunctis innotui.

23. fidicen lirae. Lyricus Latinae linguae; fidicen a fidibus idest a cordis.

24. et placeo. Ac si diceret: si tamen placeo.

[ODE TETRACOLOS] METRVM DVOBVS VERSIBVS ALCAICVM, TERTIVS IAMBICVS DIMETER YPERCATALECTICVS, QVARTVS PINDARICVS.

1. qualem ministrum p. a. Haec ode scripta est, propter quam et quartum librum contra dispositionem fecit, in laudem Drusi Neronis priuigni Augusti Caesaris filii Neronis, quem ob insigne uirtutis aquilae comparauit. Comparatur autem Ioui Augustus et aquilae Nero. fvlminis alitem. Aquilam, quam et regem auium uolunt, ut (Verg. Aen. V 255): Pedibus rapuit Iouis armiger uncis.. ideo tutelae Iouis dicitur deputata, quia prosperum auspicium eius aduersum Titanas pugnaturus accepit.

4. flauo. Rubeo.

6. nido laborum. In metaphora aquilae perdurauit dicendo nidum laborum pro familia nobilium et uirtutum domo.

7. uernique. Vt (Verg. georg. I 313): Imbriferum uer.

8. insolitos docuere nisus. Inconsuetum nisum ad primos uolatus aquilae adhuc aerem et uentos timentis.

9. pauente<m> mox in ouilia. Solitam uiribus et uolatu continuo ad praedam prodire, ut (Verg. Aen. XI 751. 752): Fulua draconem // Fert aquila.

12. egit amor dapis a. p. In agno inbelli dapis, in dracone pugnae.

13. qualemue l<a>etis c. p. Qualem, inquit, leonem primae iuuentae caprea timens, talem Drusum hostes uiderunt.

14. <intenta.> Tunc enim acrior est formido, quando occupat aliquem in deliciis positum.

16. dente nouo. Adhuc inconsueto ad praedam.

17. reti bella sub alpibus. Per yperbaton sensui superiori respondit: qualem aquilam et leonem inbellis praeda, talem Drusum uidere Beti et Vindelici, barbarorum gentes. His deuictis facta est ciuitas Augusta Vindelica apud Raetos.

22. neo scire fas est. Idest licet aliqua ignorare.

24. consiliis iuuenis r. s. Hoc solum, inquit, dicere mihi satis est, quod Retii diu potentes et uictores a Druso adhuc puero superati sunt.

25. sensere. Probauere uirtutem et institutionem Romanam. indoles. Aetas.

26. nutrita faustis. Felicibus custodia uirtutum.

27. augusti paternus. Vt (Verg. Aen. I 580. III 343. XII 440): Et pater Aeneas.

28. in pueros animus nerones. Duo fuerunt Nerones priuigni Augusti, quorum unum in domo Tiberii Claudii Neronis mariti Liuia peperit, alteram in utero ad Augustum adtulit. Horum altero in Germania morbo absumpto alter adoptatus ab Augusto successor principalis ei fuit uocatusque est Tiberius Caesar.

29. fortes creantur. Filios a parentum non degenerare uirtute.

30. est in equis patrum. Vt (Verg. georg. III 75. 76): Pecoris generosi pullus in amis // Altius ingreditur.

33. insitam. Naturalem.

34. rectique cultus. Bona institutione reddi bonum naturae perfectum; quae si desit, bene nata deprauari. pectora. In laudem Augusti dictum, cuius domo Nerones educti disciplinam accepere uirtutum. roborant. Confirmant.

36. indecorant. Indecora faciunt.

38. testis metaurum f. Metaurus fluuius de Piceni prouincia oriens, in Flaminiam decurrens, quae regio Gallia dicebatur. Iuxta hunc fluuium Claudius Nero consul cum Salinatore collega suo ita Hasdrubalem, Hannibalis fratrem, in Italiam auxilio fratri magnum exercitum deducentem deuicit, ut nec profectum e castris consulem Hannibal, dum in conspectu castra munisset, nec reuersum ante cognosceret, quam fratris caput ante castra proiectum et de exercitu eius Poenos captiuos uidisset; quo bello supra quinque et quadraginta milia Hasdrubalis exercitus caesa referuntur.

40. tenebris. Pro Afrorum terrore.

41. adorea. Laus bellica uocabatur, eo quod uictores a uictis adorarentur. * Ador genus est optimi farris, quod in sacrificio ponebatur. Vnde Virgilius (Aen. VII 109): Adorea liba per herbam.

43. ceu flamma per tedas. Post cladem fratris fugam describit Hannibalis.

45. secundis <us>que laboribus. In laudem Drusi, qui de Neronis genere descendit, commemorat, ex quo Hasdrubal occisus est a Nerone, et Hannibalem <tamqi>iam mortuum fuisse et creuisse Romanos.

47. uasta bellatorum tumultum. Clamore bellico, ut (Verg. georg. I 464. 465): Caecos instare tumultus // Saepe monet.

48. pana deos habuere rectos. Ita recti dii propitii ut auersi irati dicebantur, ut (Verg. Aen. I 482): Diua solo fixos oculos a[d]uersa tenebat.

49. tandem perfidus hannibal. Quia ipsius instinctu post primum bellum fractis pacis conditionibus in bellum reditum est.

50. cerui luporum praeda. Quasi Hannibalis fugientis orationem fingit ad milites suos, qua dicat: Pugnamus contra eos, quos si euaserimus, triumpho habere de<be>mus; ideo autem lupis conparauit Romanos, quia auctor nominis eorum lupa nutritus estþ

53. gens quae crematoþ Tamquam gens Romana per damna et c<a>edes creuerit. Ideo et exemplum Troiae ponit, a qua oriundo est, ut (Verg. Aen. XI 306. 307): Quos nulla fatigant // Proelia nec uicti possunt absistere bello.

54. sacra. Deos Penates, de quibus (Verg. Aen. II 294): Hos cape fatorum comites.

55. maturosque fratres ([leg.] patres). Ascanium Anchisemque patrem (= Verg. Aen. II 747), quibus liberatis Aeneas ad Italiam uenit.

57. tonsa. C<a>esa.

58. in algido <feraci>. Fertili [Algido].

59. per c<a>edes ab ipso. Ilex enim caesa ferro melius pullulat.

61. non hydra secto corpore. Exemplo ilicis ramorum damno melioris, hydrae etiam, quae excisis sub Hercule serpentum capitibus numerosior excrescebat, laudat Romanos bellorum damnis meliores semper effectos. Colchorum quoque eos monstro comparat, ubi satis draconis dentibus armati de terrae sulcis egressi sunt, quos Iason Medeae arte superauit; simile et aliud exemplum draconis Thebani, quem Cadmus occidit, cuius satis dentibus armati prodierunt, ex quibus aliquos in societate condendae urbis Cadmus dicitur adsciuisse.

64. echioniaeue thebae. Ab Echione conditae, qui fuit pater Penthei, gener Cadmi.

65. merses profundo. Si mersaueris Romanum, ait, fortior fit; ita autem hoc uerbum declinatur: merso, mersas, ut (Verg. georg. I 272): Fluuio mersare salubri. pvlchrior evenit. Existit.

66. multa proruet. Idest si Romanum prouocaris ad contentionem, quamuis multorum uictor eris, facile ab illo superaberis. prorvet. Euertet, uincet, ut (Verg. georg, I 481): Proruet insano contorquens uertice siluas. integrvm. Ante non uictum.

68. praelia coniugibus l. Aut pro laude uictoriae referenda coniugibus aut pro maritorum uirtute coniugibus narranda.

69. iam non ego nuntios. Adhuc uelut Hannibalis uerba sunt; tamen iuxta historiae fidem uiso Hasdrubalis capite in haec dolore dicta Hannibal dicitur erupisse: Agnosco te, fortuna Carthaginis.

73. ni[hi]l claud. n. p. m. Iam hic poeta loquitur Drusum Neronem significans.

75. et curae sagaces. Optima Augusti consilia.

76. expediunt per <a.> b. Dura praelia; ‘expediunt’ finiunt.

[ODE TETRACOLOS] METRVM TRIBVS VERSIBVS ASCLEPIADEVM, QVARTVS GLYCONIVS.

1. diuis orte bonis optime romul<a>e. De Augusto scribitur, qui in transmarinis prouinciis diu residens senatus ac populi precibus legatione missa reditum suum promittens inmorabatur. optime romvlae. Pro ‘Romuleae’; ‘diuis orte’ ut (Verg. Aen. VIIII 642): Dis genite et geniture deos.

2. custos gentis. Idest Romanae gentis.

5. lucem redde tu<a>e. Plus dicit quam salutem, siquidem lux pro salute poni consueuit, ut (Verg. Aen. II 281): O lux Dardaniae.

6. instar ueris. Pro similitudine ueris, ut (Verg. Aen. II 15): Instar montis equum. veris. Quia ‘lux’ dixerat superiore uersu, ideo comparationem uerni temporis posuit.

9. ut mater iuuenem. Ita patria Augusti desiderari praesentiam, sicut a matre reditus absentis filii consueuit. invido. Aduerso, inimico.

10. carpat<h>ii trans maris aequora. Aegyptii, ut (Verg. Aen. V 595): Carpathium Libicumque secat.

11. cunctantem. Morantem, ut (Verg. Aen. IIII 10 133): Reginam thalamo cunctantem.

12. distinet a domo. Separat.

13. uotis om<i>nibusque. Tamquam pro reditu uota faceret et omina timeret aduersa.

14. curuo nec faciem littore. Vt affectum desiderantis ostenderet, eas partes sollicite dixit attendi, a quibus sperauit reuerti.

15. sic desideriis icta f. Tamquam patria desiderio Augusti percuteretur, dum pro eius esset salute sollicita.

17. tutus bos etenim. Significat uirtute et dispositione Caesaris praestitam agris quietem, ut (Verg. ecl 1, 9): Ille meas errare boues ut cernis.

18. faustitas. Noue felicitas dicta.

19. per mare nauitae. Conpressi enim ab eo fuerant e<t> piratae.

20. culpari metuet fides. Tamquam cuius tempore nec creditum nec depositum negaretur.

21. casta domus. Vt (Verg. georg. II 524): Casta pudicitiam seruet domus.

22. maculosum edomuit nepas. Legem significat, quam de coercendis adulteriis sanxit.

23. laudantur simili prole puerper<a>e. Vt abesse matrimonio culpam prolis parentum similitudine demonstraret, ut (Verg. Aen. IIII 329): Qui te tamen ore referret.

24. culpam p<o>ena premit comes. Comes culpae, inquit, poena est nec differendo uindictam praestat peccandi licentiam.

25. quis parthum paueat. Nullas gentes dicit incolumi Caesare formidari.

28. curet iberiae. Indomitae et bellicosae Hispaniarum gentis.

29. condit quisque diem. Peragit. Vt Vergilius (ecl. 9, 52): Cantando longos memini me condere soles.

30. et uitem uiduas ducit ad a. Idest beneficio Augusti per otium praestitum agrorum utilitatem cultu crescere; ‘uiduas’ uero ‘arbores’ ‘sine uitibus’ dixit.

31. hinc ad uina redit. Idest a labore ad con uiuia. Idest unusquisque securus est in suis agris aut propter otium aut quia pax ubique est et nulli capiuntur tyrones.

32. et alteris te mensis a. d. Secundae mensae dicebantur, quae in honorem deorum exhiberi consueuerant; ut (Verg. georg. II 101): Non ego te, dis et mensis accepta secundis. Exhiberi ergo et Augusto significat honorem deorum per easdem celebritates. In fine conuiuii, ut Virgilius (Aen. VII 283. 284): Et mensae grata secundae // Dona ferunt.

33. Antiquorum consuetudo talis fuit, ut sublata prima mensa poneretur secunda atque in ea positis pomis infusoque uino libaretur diis.

35. uti graecia castoris. Sic a Romanis promittit Augustum dis Penatibus sociandum, sicut a Graecis Hercules, Castor et Pollux, quos aut ciuica animis familiaritas commendauit aut quem labor diligi fecit et uirtus.

36. et magni memor h. Beneficiorum memor.

37. dux bone f. Aut propter continuationem uictoriarum longas optauit ferias aut ominando uitam prolixam.

38. integro. Toto die.

39. sicci. Ieiuni. vvidi. Vino pleni; ut (Verg. ecl, 10, 20): Vuidus hiberna uenit de glande Menalcas.

40. subest. Subter est, idest in occasum conditus est.

[TETRACOLOS • METR • SAFFI] METRVM SAPPHICVM.

1. diue quem proles n. m. Hymnum hic Apollini dicit et commendat carmina sua secularibus ludis [(cf. Porph.),] qui celebrantur post centum annos supra Tiberim aut in Capitolio. Saecularis autem ludus erat, qui celebrabatur per centum annos supra Tiberim. proles niobea. Laus Apollinis de factis, quia in uindictam matris Latonae Nioben cum filiis suis interemit.

2. titiosque raptor. Qui uim Latonae inferre conatus est.

3. et troi<a>e alt<u>e. Magnae, ut (Verg. Aen. 15 II 290): Ruit alto a culmine Troia.

4. phthius achilles. A ciuitate dictus (Verg. Aen. I 284): Phthiam clarasque Micenas.

5. tibi miles impar. Vt (Verg. Aen. VI 57. 58): Dardana, qui Paridis direxti tela manusque // Corpus in Aeacid<a>e.

6. thetidis marin<a>e. Subauditur: deae, ut (Verg. Aen. XII 52): Longe illi dea mater erit.

9. ille mordaci. Achilles ruens cadenti arbori comparator. Quia, quicquid attigerit, mordet et tenet, aut mordaci noxio.

12. puluere teucro. Pro Teucrio, ut Dardanus pro Dardanius [(sim. Porph.).] Vergilius (Aen. II 26): Et longo soluit se Teucria luctu. tevcro. Pro Teucrio, principale pro possessiuo, ut Virgilius (Aen. IIII 661. 662): Hauriat hunc oculis ignem crudelis ab alto // Dardanus. Pro Dardanius.

13. ille non inclusus. Achillem dicit nihil fraude egisse, sed palam semper uirtutis fiducia dimicasse. Vt (Verg. Aen. VIIII 152. 153): Nec equi caua condemur in aluo // Luce palam.

14. male periatos. Vt (Verg. Aen. VI 574): Panduntur portae aut (Verg. Aen. II 248. 249): Quibus ultimus esset // Ille dies.

15. et l<a>etam priami choreis. Vt (Verg. Aen. II 249): Festa uelamus fronde per urbem. (Verg. Aen. II 248. 249): Quibus ultimus esset // ille dies, festa uelamus f. p. u.. et (Aen. II 238. 239): Pueri circum innuptaeque puellae // Sacra canunt. Et est hyperbaton: et laetam aulam Priami choreis.

16. falleret aulam. Pro toto Ilio posuit; neque enim solum regem fefellerunt Achiui, sed cunctos. Ergo mire fallere dicit, unde Maro (Aen. VIIII 150. 151): Tenebras et inertia furta // Palladii.

16. sed palam captis. Aperto semper bello Achilles non insidiis grauis, ut (Verg. Aen. X 735): Non furto melior, sed fortibus armis. hev nefas hev. Dolenter exclamat poeta Achillem uiuum ad internetionem interimere omnes potuisse Troia nos, ut nec Aeneas profugeret ad Romam omine meliori condendam nec ab eo uel infantibus parceretur; quale est (Lucan. II 108): Crimine, quo parui c<a>edem potuere mereri. Quae tamen in laudem commemorantur Apollinis.

18. nescios <fari>. Infantes, paruos.

20. matris in aluo. In grauidas etiam mulieres s<a>euiendum fuisse.

21. ni tuis. Hoc est Apollinis.

23. rebus <a>eneae. Rebus Troianis, ex quorum genere meliori alite, hoc est uulturum auspicio erat Roma condenda.

25. doctor argutae fidicen thaliae. Doctorem nunc Apollinem non Thaliae Musae, sed artis lyricae dicit, eamque ad studium suum referens Dauniam dixit a rege Apuliae Dauno, unde oriundo Horatius erat.

26. qui xantho lauis amne crines. Lauis pro lauas [(cons. Porph.).] Xanthus fluuius, ut (Verg. Aen. IIII 143. 144): Xanthique fluenta // Deserit ac Delon maternam inuisit Apollo.

28. leuis agileu. Leuis inberbis. Agiei ([leg.] agyiae) uero Atheniensi lingua uici dicuntur, quo nomine ideo Apollo uocatus est, quia ex oraculi responso in uicis publicis urbis suae statutis altaribus ei sacrificia instituerant, unde Agieus ([leg.] Agyieus) dictus. Agyieus Apollo dicitur, quia in omnibus uicis colitur; agyias enim dicunt Graeci uicos.

31. uirginum prim<a>e puerique c. Pueros et puellas alloquitur, quibus Dianae carmen lyrico sono cantari consueuerat, ut rithmum operis sui in canendo custodiant.

33. deliae. Dianae.

35. lesbium seruate p. Alc<a>ei lyrici poetae, qui Lesbius fuit.

36. pollicis ictum. Modulationem lyrici carminis, ueluti ipse lyram percutiat.

37. rite latonae. Sollemni consuetudine.

38. pace noctiluca. Eadem enim et Lunae honore censebatur; unde et Dianae Luciferae nomen accepit.

39. prosperam frugum. Rore nocturno nutriens, ut (Verg. georg. II 201. 202): Quantum longis carpent armenta diebus, // Exigua tantum gelidus ros nocte reponet. celeremqve pronos. Quia ita tempora per lunae cursum sicut solis peraguntur. Sed circa lunam proprie menses dixit; sic enim singulis mensibus zodiacum circulum luna pertransit, quemadmodum sol toto anno.

40. uoluere menses. Quia conditionem mortalitatis temporibus anni comparauerat, ne crederentur et homines renasci <ut> tempora, inminutiones elementorum siue temporum reparari dixit, conditionem uero mortalitatis ut communem omnibus, ita inreparabilem.

41. nupta iam dices. Loquendo ad unam de omnibus dicit: dum fueritis nuptae, dicetis. amicvm. Amabile.

43. reddidi carmen. Non difficulter carmen Horati reddidisse referet uel cecinisse.

[DICOLOS AD TORQVATVM] METRVM HEROICVM: PRIMVS VERSVS EXAMETER; SECVNDVS TRIPODIA HEROICI VEL CAESVRA EPTEMEMERE.]

1. diffugere niues redeunt iam g. c. Ad Torquatum scribit per uerni temporis descriptionem [(cons. Porph.)] omnium rerum uicissitudinem. De quo et Vergilius (georg. I 43. 44): Vere nouo, gelidus canis cum montibus humor // Liquitur.

3. mutat terra uices. Per rationem temporum etiam ipsam naturam mutari.

4. flumina praetereunt. Intra ripas labuntur.

5. gratia cum nimphis. Frigoribus hiemis finitis amoenitate iam temporis ad ludum et laetitiam Nimphas et Charites prouocari.

7. inmortalia ne speres. Nil immortale esse, dum etiam tempora finiuntur.

9. frigora mitescunt zephiris ue<r> protulit. <v>estas. Per uices temporum probat aeternum non esse, quod temporale est.

11. effuderit. Idest cum effuderit.

16. quo tullus diues et ancus. Tullus et Ancus reges Romani, per quos ostendit mortem potentibus pauperibusque communem.

17. quis scit. Idest per incertum uitae nesciri, utrum homini usque ad diem, quem egit, sequens adiciatur, cum facile et per horas possit occidere.

19. cuncta manus. Ipsi in lucrum uenire, quae inpensa fuerint uoluptati, peritura heredibus derelicta.

21. splendida minos. Vt (Verg. Aen. VI 432): Quaesitor Minos urnam mouet.

23. non torquate genus. Nec nobilitatem nec eloquentiam nec pietatem quemquam morti praeripere.

25. diana pudicum. Aut fabulosum et falsum dicit Hyppolitum ab inferno reuersum, aut nil ei ad conditionem mortalitatis profuisse, quia ab equis suis tractus uitae restitutus est, dum in eandem sortem fuisset reuersus nec mortem perpetue potuisset effugere.

27. nec lethea. A flumine inferos dixit. thesevs abrvmpere c. Theseus et Pirithous amici fuerunt, quos dicit coniurata amicitia morti eripi non potuisse; nam uolentes Proserpinam rapere apud inferos remanserunt. (Verg. Aen. VI 617. 618): Sedet aeternumque sedebit // Infelix Theseus. Hii autem ad rapiendam Proserpinam descenderant.

[MONOCOLOS METRVM ASCLEPIADEVM.] METRVM ASCLEPIADEVM.

1. donarem pateras g. c. Ad Censorinum scribit, dicens facilitates suas tantas non esse, ut possit pateras uel pretiosa uasa donare, sed quod diuitiis maius est, laudi eius se carmen dicturum. commodvs. Vtilis, benignus, humanus.

3. tripodas. Mensas.

4. pessima m. De carminibus dicit; idest si diuitias haberem, carmina non donarem.

6. aut parrhasius. Parrhasius Athenis pictor optimus fuit, ‘Scopas’ signorum sculptor, de quibus (Iuuen. 8, 102): Aut cum Parrhasiis tabulis signisque M.

8. sollers. Peritus fingere. ponere. Facere, formare, componere, ut (Verg. Aen. VI 19): Posuitque inmania templa.

9. h<a>ec mihi uis. Diuitiarum scilicet.

10. aut animus diuitiarum egens. Hic sensus est: nec ego talia largiri possum, nec si possem, tu ea desiderares, ut qui carmina diuitiis omnibus anteferret.

12. et pretium dicere muneri. Quam pretiosum sit carmen ostendere [(cf. Porph.),] non quo pretium speraret.

13. notis marmora p. Victoriarum titulis, quibus defuncti duces quandam inmortalitatem consequntur.

17. <carthaginis impiae.> Impiam ideo dixit, quia ter rebellauit contra Romanos; etiam Cicero in dialogis.

18. eius. Scipionem Africanum significat.

20. quam calabr<a>e pierides. Facta, inquit, clarorum uirorum nisi carminibus inlustrentur, aetatis suae memoriam non excedunt [(item Porph.).] Et significat Ennium, qui facta Africani descripsit, oriundo de Rodino oppido Calabriae; ideo Calabrae Musae.

21. si carthae sileant. Idest si non contineatur scriptis aut libris.

22. mercedem tuleris. Quem fructum haberet Romulus, nisi laudaretur?

25. ‘aeacum.’ Iouis filium, inmortalitatem dicit adsecutum laudibus poetarum.

27. diuitibus consecrat insulis. Quas in Oceano constitutas Fortunatas appellant siue insulas beatorum.

29. caelo musa beat. Caeli possessione beatum facit [(cons. Porph.),] idest reddit carminibus memorabilem.

30. impiger hercules. Carminibus poetarum et ingeniis fortis Hercules nominatur, iunctus conuiuiis deorum.

31. tindarid<a>e sidus. Castorem et Pollucem dicit, quorum nauigantibus salubre sidus carminibus memoratur.

34. uota bonos ducit a. Aut deus carminibus factus poetarum aut felicia faciens uota precantium. Deus factus carminibus poetarum. Votis hominum praestat bonos euentus.

[AD LOLLIVM TETRACO<LO>S] METRVM DVOBVS VERSIBVS ALCAICVM, TERTIVS IAMBICVS DIMETER YPERCATALECTICVS, QVARTVS PINDARICVS.

1. ne forte credas interitura. Ad Marcum Lollium scribit consularem adfirmans inmortalia futura scripta sua, quamuis ante eum sint alii meliores poetae; nam nec Homeri magnitudinem obstare, quominus Pindarus et alii poetae, qui post eum orti sunt, clari essent. interitvra. Idest ne casu credas peritura.

2. natus ad aufidum. Ipse Horatius, qui primus Latinus lyricus fuit.

5. maeonius. Homerus a M<a>eonia dictus.

6. pindaric<a>e late[a]nt. Propter Simonidem lyricum poetam, qui de Cea insula fuit [unde et Pindarus]. Minaces autem Alc<a>eae Camenae dictae, quoniam adeo amarus fuit, ut austeritate carminis sui multos ciuitate eiecerit.

8. <s>tersichorique g. Et ipse poeta bellorum descriptor.

5. graues. Magnae, profundae.

9. lusit anacreon. Ideo lusit, quia iocis et conuiuiis digna cantauit [(ex Porph.),] ut (Verg. georg. IIII 565): Carmina qui lusi pastorum. Anacreon autem saturam scripsit, amicus Lisandri.

10. spirat adhuc amor. Recens est.

11. uiuuntque commissi calores. Pro amoribus posuit. Sappho autem significat, quae [de] Aeolide dialect[ic]o usa est. Phannen Sappho puerum amauit, de cuius amore puellis confessa est.

13. non solum. Helena. arsit. Amauit [(cons. Porph.),] ut (Verg. ecl. 2, 1): Coridon ardebat Alexin.

20. adulteri. Raptoris Alexandri. Crines enim nobilium calamistro <inurebantur, ne> crisparentur.

15. regalisque cultus. Quia regis Priami Alius fuit.

16. et comites helene. Itineris comites. <h. l.> Helene de Lacedemonia, ut (Verg. Aen. VII 363): At non sic Phrigius penetrat Lacedemona pastor.. uel quia non sola Helena amauit Paridem; nam et aliae similis culpae fuerunt, sed magis haec famosa est carmine poetarum.

17. primusque teucer. Telamonis filius ab Homero inducitur sagittis peritissime usus; Cidoneo autem Cretensi a Cidonea ciuitate, ubi primum de pecudum cornibus arcus ornati sunt, ut (Verg. ecl. 10, 59. 60): Cidonea cornu // Spicula.

18. non semel. Ab Hercule enim ante euersa fuerat. ilios. Et ‘haec Ilios’ et ‘hoc Ilium’.

19. non pugnauit ingens. Sed hi carmine prae ceteris clari, ut (Verg. Aen. II 261): Thesandrus Stenelusque duces. Stenelus autem Capanei et Euadnae filius fuit.

22. hector. Ostendere uult: licet multi uiri fortes fuerunt, illos tamen celebrari fama, quos commendauere poemata. Nam nec solus Hector et Deiphobus pro patria perierunt, sed hii magis carminibus noti sunt. Similiter et ante Agamemnonem paris uirtutis plures fuisse, sed nesciri silentio; et ideo se ad scribendum priorum confirmat exemplis.

23. excepit ictus. Vt (Verg. Aen. VI 494. 495): Laceratum corpore toto // Deiphobum uidet.

27. ignotique longa. Tamquam nesciantur uel morati, quos nemo describit occisos.

30. celata uirtus. Virtus non laudata similis inertiae est. Ita enim silentio obscuratur; tamquam si nulla fuerit. <non ego te.> Maronis illud (Aen. X 185. 186): Non ego te Ligur<um> ductor.. // Transierim, Cinire.

31. inornatum. Inlaudatum, ut (Verg. Aen. VI 841): Quis te, magne Cato, tacitum.

35. rerumque prudens. Philosophiae aptus, unde et rerum prudentes philosophi dicti.

36. temporibus dubiisque rectus. Quem neque prospera neque aduersa mutauerint.

37. uindex auar<a>e fraudis. Punitor fraudis; uindicare enim apud ueteres non tantum defendere, sed et punire significabat. Acron interpretatur: Lollius.

38. ducentis ad se cun<c>ta pecuniae. Abstinentem dixit pecuniae Lollium, quam aut ideo ad se ducere cuncta posuit, quia auari student rapinis, aut quia pecuniosorum gratiam omnes secuntur.

39. non unius anni. Fide, uirtute et honestate Lollium praefert. 4. <SED QVOTIENS.> Quotiens, inquit, iudex bonus es, honestum utili praeponens, uel quotiens bellorum uictoriis rei publicae consulis, totiens consulari uteris potestate et uirtute tua perpetuus consul efficeris.

42. reiecit alto. Prudenti, profundo. nocentivm. Noxiorum et corrumpere iudicia temptantum.

44. Metaphora. Nam arma hic ratio accipitur aut uirtus animi. victor. Vel cupiditatis uel hostium, quotiens emersit.

45. non possidentem multa. Idest non recte diuitem beatum uocari, sed ilium rectius beatum dici, qui felicitatem moderetur et non habeat execrabilem pauper tatem plusque timeat morte peccatum.

46. occupat. Sibi uindicat.

49. callet. Nouit.

[MONOCOLOS METRVM CORIAMBICVM] METRVM SAPPHICVM EXDECASYLLABVM SIVE CHORIAMBICVM, QVOD CONSTAT SPONDEO, TRIBVS CHORIAMBIS ET PYRRICHIO.

1. o crudelis adhuc et ueneris muneribus p. Vt (Verg. ecl. 2, 6): O crudelis Alexi, significans amoris querellam. veneris m. Pulchritudine.

2. et plum[m]a superbiae. Plumam pro barba incipiente posuit.

3. nunc humeris inuolitant. Vsque ad pubertatem enim pueris comae nutriri consueuerant, ut (Verg. Aen. X 137. 138): Crines cui lactea ceruix // Accipit.

4. puniceae flore prior. Priorem pro meliore dixit [(ex Porph.),] puniceam sanguinei coloris, ut (Verg. Aen. XII 77): Puniceis inuecta rotis.

5. hispidam. Hirsutam iam barbam.

6. quotiens speculo uideris alterum. Inmutationem formae per aetatem aspectam dolebit in speculo. Est sensus Terentianus.

[TETRACOLOS METRVM SAFFICVM] METRVM SAPPHICVM ENDECASYLLABVM.

1. est mihi nonum superantis a. Ad Phillidem scribit, amicam suam, inuitans eam sub promissione uini Albani ueteris ad l<a>etitiam conuiuii exhibendi natali Maecenatis.

2. plenus albani cadus. Elocutio est Albani cadus. Vt (Verg. Aen. I 195): Vina bonus quae deinde cadis.

3. nectendis apium coronis. Vel quia Alc<a>eus frequenter se dicit apio coronari, uel quia tardius debriatur, qui prandet apio coronatus, ut (Verg. ecl. 6, 68): Atque apio crines ornatus amaro.

4. <hederae uis.> Vt (Verg. Aen. IIII 132): Odora canum uis.

5. religata fulges. ‘Religata’ pro religanda idest coronanda; ‘fulges’ splendes. Figura sicut (Verg. Aen. I 320): Nuda genu.

6. ridet. Splendet.

7. auet. Cupit. Idest auide cupit, ut alibi (Hor. serm. II 6, 99): Ambo propositum peragunt iter urbis auentes.

8. inmolato spargier agno. Spargenda erit agno inmolato.

9. cuncta festinat manus. Multitudinem ministrantum pro apparatus festinatione significat.

10. mixtae pueris puellae. Vt (Verg. Aen. I 705): Totidemque pares <a>etate ministri.

11. sordidum flammae. Duo epitheta posuit, quia et flammae ueluti sub quodam tremore uoluuntur et fumus sordidus est, idest niger. <rotantes.> Glomeratim mittentes uel uolubiliter euomentes.

13. quibus aduoceris. Diem natalem Maecenatis significat [(item Porph.),] ut fidem faciat promissae laetitiae.

16. findit aprilem. Diuidit, quia Idus ueluti diuidunt mensem, Aprilis autem mensis Veneri consecratus est. Mensem autem Veneris ideo dicit, quoniam Kalendis Aprilis natalis est Veneris.

17. iure sollemnis. Merito amicitiae; p<a>ene autem pro adulatione uitanda posuit.

19. luce. Die. <af>flventes. Crescentes aut multos.

20. ordinat annos. Disponit toto anno facienda.

21. occupauit. Vtrum ad eandem Phillidem an ad aliam loquatur, incertum est, quia non prodidit nomen. Dicit tamen Telephum puerum, quem ostendit ab ea amari alterius ditioris amore occupatum.

22. non tuae sortis. Non tuae conditionis, non tuae mediocritatis nec professionis.

24. compede uinctum. Amoris uinculo.

25. phaeton auaras. Nequid auide et supra conditionem nostram adpetamus, Phaetontis et Bellorophontis ponit exempla [(ex Porph.);] inpossibilia enim cupiendo ad pericula peruenitur. avaras. Inlicitas.

27. grauatus. Grauiter ferens.

28. bellorophontem. Dicitur enim ausus Pegaso ferri per aera in terram decidisse. Interfecta Chimera, dum reuerteretur Bellerophon uictor Pegaso equo residens, audacia mentis exagitatus est, utpote qui tantae rei uictor extiterat; sed cum iam altitudinem aetheris penetraret Bellerophon, terram respiciens stupefactus et excerebratus cecidit, Pegasus uero inter sidera receptus est.

29. digna sequare. Possibilia eam suadet adpetere et sibi competentia et digna sperare. Sensus ergo hic est: o tu Philli, uita potentiorem Telephum et tibi disparem, qui et aliam amat, et me dilige, qui tibi par sum: finis enim eris mei amoris, quia, si consenseris, aliam non amabo.

34. condisce modos. Disce, inquit, carmina et lyrae sonos, quos suaui uoce cantes, ne rustica uidearis.

35. minuentur atrae. Tunc enim uoluptas admittitur, si cura pellatur.

[TETRACOLOS] METRVM TRIBVS VERSIBVS ASCLEPIADEVM, QVARTVS GLYCONIVS.

1. iam ueris comites q. m. n. Ad Vergilium negotiatorem scribit admonens ueris tempus esse aptum nauigio. Vsitatum autem poetis est animas dicere flatus uentorum, dum ad Graecum uocabulum referunt anemos, ut (Verg. Aen. VIII 403): Quantum ignes animaeque ualent. Ad Virgilium mercatorem, non ad poetam, loquitur, admonens tempus esse nauigationis temperant. Tranquillant. Moderant, aptum faciunt ad nauigandum.

2. lintea. Vela.

3. iam nec prata rigent. Ipso enim tempore et hiemps clauditur et ueris amoenitas aperitur, quo Fauonius coeperit flare.

5. itin flebiliter gemens. Itis filius Prognes, quem occidit ob culpam Terei. Cecrops dux Atheniensium fuit. Athenienses enim fuerunt Tereus et Progne. Per Prognen uero hirundinem significat, quae eo tempore apparet. Nota historia est, quod pro stupro sororis Philomelae ad uindictam filium Terei Occident Progne et fuit peior poena peccato, dum committitur parricidium propter incestum. Vnde Tereus conperto facinore, dum ambas insequitur, ipse in upupam dicitur mutatus; illae fugientes in hirundinem et lusciniam. <infelix avis.> Prdgnen dicit, quam dicunt lusciniam. <infelix avis.> Daulias, quae in palumbem uersa est, nutrix Itis, qui fuit filius Prognae et Terei.

7. <male barbaras regum est ulta libidines.> Incestum enim parricidio uindicauit.

9. in tenero gramine. Vt (Verg. ecl. 8, 15): Bos in tenera pecori gratissimus herba.

10. custodes ouium carmina. Pana significat, a quo pandirium dicitur inuentum. Vt (Verg. ecl. 2, 32. 33): Pan primus calamos cera coniungere plures // Instituit.

11. nigri. Vmbrosi.

13. adduxere sitim. Sitim pro aestate posuit.

14. sed pressum calibus ducere l. Calenum uinam. dvcere. Bibere.

15. nobilium cliens. O cliens; aut Augusti aut priuignorum eius Neronum aut Maecenatis dicit.

16. uina mereberis. Ioculariter nunc se Calenum uinum prolaturum promittit, si unguentum acceperit. merebere. Mereberis.

17. nardi paruus onix. Onix metallum est gemmae simile. De hoc ad unguenta odorata parua fiebant uasa, de quo Lucanus ad ostentationem luxus (X 116. 117): Totaque effusus in aula // Calcabatur onix.

18. sulpiciis accubat h. Sulpicia horrea dicebantur, ubi nunc Galbae; illic oleum condi consueuerat.

19. spes donare nouas. Cadus scilicet; maiora enim sibi per l<a>etitiam poti promittere sperando consuerunt.

20. eluere efficax. Potens, et qui largitate curas expellat.

22. uelox merce ueni. Vt supra dixit ([u.] 17), pocula non dabuntur tibi, nisi et tu ad uicem mercem idest ampullam detuleris unguenti. Negotiatorem significat istum fuisse Virgilium. 23. TINGERE. Madefacere.

24. plena diues ut in domo. Vt gratis pascam sicut diuites consueuerunt.

26. dum licet ignium. Lugubrium ignium [(ex Porph.),] ut memor mortis laetitiam non recuset.

27. consiliis breuem[q.]. Breuis temporis otium.

28. desipere in loco. Iucundum est a seueritate aliquando discedere.

[AD LICEM MERETRICEM SENESCENTEM] METRVM DVOBVS VERSIBVS ASCLEPIADEVM; TERTIVS FERECRATIVS, QVARTVS GLYCONIVS.

1. audiuere, lice, dii me a uota, dii. Ad Licen meretricem scribit, de cuius superbia in tertio libro ([c.] 10) questus est, eo quod anus facta contempnatur a iuuenibus, de quorum ante amore plaudebat.

3. formosa uideri. Vtrumque in anu muliere turpissimum est, ut et formosa uideri uelit et lasciuire, et ideo addidit ‘inpudens’.

5. et cantu tremulo. Vel ad uocem uel ad aetatem rettulit.

6. ille uirentis. Iuuenum scilicet cupidinem, qui ideo lentus est, quoniam tu eis ingrata es per aetatem.

8. excubat in genisþ Multum decoram uult Chiam mulierem uideri, uel quod uirenti aetate sit et docta saltare, uel quod genis idest oculis pulchris sit; et ideo cupidinem excubare in genis eius induxit.

9. inportunus enim transuolat a. Per inrisionem quercum aridam uoluit anum mulierem intellegi [(cons. Porph.),] quas Amorem, dum festinat ad iuuenes, necesse est transuolare.

11. rug<a>e. Vt (Verg. Aen. VII 417): Frontem obscenam rugis arat.

12. niues. Niuem pro canitie posuit. tvrpant. Faedant. Vt (contaminat. ex. Verg. Aen. X 832 et XII 99): Turpantem puluere crines.

13. nec cari referunt. In Co enim insula purpura melior tinguitur.

14. ne<c> cari lapides. Significat nec uestium cultu nec gemmarum pretiis reuerti pulchritudinem annis iam et aetate consumptam.

16. inclusit uolucris d. Deposuit, sepeliit. Inclusi enim defuncti tumulo dicuntur.

17. quo fugit uenus. Venustas, cuius ab ea fugam ideo se simulat dolere, ut ei m<a>erorem incitet grauiorem.

18. quo motus q. h. Motus: saltatus; idest quid habes illius aetatis pristinae aut quid tibi praeteritae gratiae remansit?

19. <amores.> Quae ita pulchra erat, ut amores exhalaret.

20. surpuerat. Pro subripuerat [(Porph.),] hoc est: alienum amore fecerat.

21. felix post cinaran. Pulchra. ‘Post’ aut ad qualitatem pertinet, aut ad tempus, idest secunda pulchritudine a Cinara, an post illam defunctam tu ad amandum elegantior? notaqve. Probata et artifex.

22. sed cinar<a>e breues. Tamquam quae inmatura aetate perierit.

25. cornicis uetul<a>e. Cornix enim diu dicitur uiuere, cui Licen conparat pro longitate uitae.

26. iuuenes uisere feruidi. Idest ut quae incenderat uultu suo ad uicem facis, in cinerem damnis consumeretur aetatis, iuuenibus facta iam risui. Et quod ‘facem’ dixerat, bene ‘dilapsam in cineres’ memorauit.

[AD AVGVSTVM TETRACOLOS] METRVM DVOBVS VERSIBVS ALCAICVM, TERTIVS IAMBICVS DIMETER YPERCATALECTICVS, QVARTVS PINDARICVS.

1. quae cura patrum, qu<a>eue quiritium. Negat ullos a senatu uel populo Romano dignos honores inueniri, qui pro mentis uel triumphis Augusti aeternitati ipsius consecrentur. Maronis illud (Aen. XI 125): Quibus caelo te laudibus aequem?

4. per titulos memoresque pastus. Annales, qui ad commemorationem honorum uel rerum gestarum inuenti sunt, ipsi enim fasti dicuntur.

5. aeternet. Aeternum faciat et laudibus consecret. habitabilis. Propter inhabitabilem Cecaumenen.

7. latinae. Latinitatis nescii uel ciuilitatis.

8. uindelici. Augusto inputat de Vindelicis Drusi uictoriam, quia eius ordinatione et exercitu uicerat.

10. inplacidum genus. Inplacidos, inplacabiles; Genauni et Brenni gentes Gallorum.

12. tremendis. Terribilibus.

13. plus uice simplici. Aut non simplicem uicem <dixit>, quia dupla, quam dederant, clade perculsi sunt [(cons. Porph.),] aut quia [dixit] acer non uice simplici.

14. maior neronum. Drusus, qui maior natu fuit.

15. inmanes. Fortes.

16. secundis. Prosperis.

17. spectandus. Famosus uel terribilis bellator.

18. deuota morti Ð. Retiorum gentis libertatis amore morti animos destinatos fuisse.

20. indomitas prope q. u. Tempestati furenti uiri fortis animum conparauit.

21. pleiadum. Pleiades dictae quae et Vergiliae; harum tempestuosus ortus est. choro. Vento tempestuoso.

22. scindente nubes. Ita pugnantem Drusum scindisse dicit hostium turmas, ut uentus nubes undasque consueuit.

24. mittere equum. Inrumpendo hostium cuneos. per ignes. In medium pugnae feruorem.

25. sic tauriformis u. a. Omnium fluminum famosorum uultus cum cornibus finguntur. Ideo tauriformis propter impetus et mugitus aquarum, ut (Verg. Aen. VIII 77): Corniger Hesperidum fluuius regnator aquarum. Ideoque eorum tempora harundinibus coronata perhibentur, quoniam eorum ripae ipsa silua decorantur; ut poeta (Verg. ecl. 7, 12): Et tenera praetexit harundine ripas.

26. qui regna dauni. ‘Apuli’ a rege Apuliae Dauno.

28. diluuiem. Inundationem fluminis uiro forti comparat pro Drusi laude. Vt (contamin. ex Verg. Aen. II 308. 305. 306): Saxi de uertice torrens // Sternit agros.

31. metendo. Vt (Verg. Aen. X 513): Proxima quaeque metit gladio.

32. strauit humum, sine clade uictor. Sine damno suorum militum dicit.

33. te copias. Augusti auspiciis et felicitate Drusum dicit hostes fudisse.

34. nam tibi quo die. Felicitati adsignat Augusti Drusi uictoriam, demonstrando ante annos XV eo die ab Augusto Alexandriam captam, quo Drusus Vindelicos superauit [(ex Porph.).] Pompei enim mortem Actiaco bello ultus Augustus est.

36. et uacuam. Sine hoste, sine domino.

39. laudemque et optatum peractis imperiis. Inmortalitatem ex consecratione uidetur significare, cum dicit peractis imperiis; diuinos enim honores meruit Augustus.

41. non ante domabilis. Non ante Caesarem uictus.

42. profugus scithes. Aut sub Aquilone interius constitutus, aut [(sec. Porph.)] qui numquam in eodem loco commaneat.

43. o tutela. Augustum dicit.

45. qui celat origines. Origo enim Nili nescitur, ut (Lucan. I 20): Gens siqua iacet nascenti conscia Nilo.

46. et <hister> te rapidus tigris. Gentes fluminum commemoratione designat. Danubius a Gallia dicitur oriri.

48. oceanus brittannis. Brittanni enim interfuso Oceano a terris omnibus separantur, ut (Verg. ecl. 1, 66): Penitus toto diuisos orbe Brittannos.

49. te non pauentis funera galliae. Mortem enim Galli ferocia non pauent.

50. duraeque. Laborios<a>e.

51. te c<a>ede gaudentes. Bella optantes adsidua. sicambri. Qui et Germani. Nomen gentis Galliae. Ipsi sunt Franci, Gallis mixti.

52. uenerantur armis. Pacatis moribus et feritate deposita.

[AD AVGVSTVM TETRACOLOS] METRVM QVOD SVPERIVS.

1. phoebus uolentem. Non lyra increpuit, sed uolentem me proelia lyra loqui, quod est lyrico carmine, Phoebus increpuit [(ex Porph.);] amoribus enim aptum hoc metrum est, ut (Verg. ecl. 6, 3. 4): Cum canerem reges et proelia, Cynthius aurem // Vellit et admonuit.

3. tirrhenum per a. Per allegoriam significat magnam materiam non sufficienti ingenio et humili generi carminis non debere committi.

5. rettulit uberes. Seu quia in pace diligentior cultus uberiorem fruictum facit seu quasi ipse deus Caesar faueat frugibus, ut (Verg. ecl. 9, 47. 48): Ecce Dionaei processit Caesaris astrum, // Astrum, quo segetes gauderent frugibus.

6. et signa nostro. Quae interfecto cum exercitu Crasso a Parthis Augustus receperat.

8. duellis. Bellis.

9. ianum quirini c. Significat omnia pacata sub Caesare, templo Iani clauso, quod belli tempore semper patere consueuerat; unde ad significationem futurae pacis ait Vergilius (Aen. I 294): Claudentur belli portae.

10. et uaganti frena l. Leges tulit, quibus mores regerentur. Cum legem de adulteriis sanxit.

11. emouitque. Eiecit, remouit, ut (Verg. Aen. II 493): Emoti procumbunt cardine postes.

12. et ueteres reuocatur artes. In his quattuor uirtutibus ueteres uitae artes esse dicebant: prudentia, iustitia, fortitudine et temperantia. Per has omnem politiam constare uoluerunt. artes. Disciplinas.

15. ad ortus. Vt (Verg. Aen, I 287. 288): Imperium Oceano, famam qui terminet astris, // Iulius.

16. solis. Ab Oriente ad Occasum imperium significat peruenisse Romanum, ut (Verg. Aen. VII 100. 101): Qua sol utrumque recurrens // Respicit Oceanum. <h>esperio cvbili. Ab Occasu.

17. <nec> puror ciuilis. Nec bellum ciuile est nec uis inquietat otium. Vt (Verg. Aen. I 291): Aspera turn positis mitescent saecula bellis.

18. exiget. Excludet.

19. procudit enses. Incudibus procudit et fabricat. Vt (Verg. Aen. VII 508): Telum ira facit.

20. et miseras inimicat urbes. Inimicas facit [(ex Porph.);] miseras autem tamquam bellum patientes.

21. danubium bibunt. Gentes a fluuio, ut (Verg. Aen. VII 715): Qui Tiberim Fabarimque bibunt.

22. edicta rum. A nullis nationibus leges Augusti contempni; in Iuliani enim gentem fuerat adoptatus Augustus. non getae. Gothi.

23. infidiue persae. Crassum enim securum de pace persuaserant.

24. prope flumen orti. Scythae.

25. et profestis. Profesti dies dicebantur, qui ante festos erant. lvcibvs. Diebus.

26. inter iocosi m. l. Laetitiam iubentis, ut (Verg. Aen. I 734): Adsit l. Bacchus dator.

27. cum prole. Cum affectibus deum precantes.

28. <ad>precati. Inuocantes.

29. uirtute punctos m. p. d. Duces, inquit, optimos parentum pietate ueneramur, inter quos Augustus est.

30. lidiis remixto <c.> tibiis. Lydiis tibiis laeta canebantur, Phrygiis tristia. Tres enim habebant modos tibiarum: Ionicum, Lydium et Phrigium, quem et barbarum [(sim. Porph.).] In honorem autem Lidiorum dictus, quia ipsi primi tibiae inuenerunt.

31. almae progeniem ueneris canemus. In Augusti honorem Venerem laudari uult, quia ab Iuli descendit origine.